خلاصة:
مناره به عنوان یکی از مهمترین بناها در میان همه گونههای بناهای اسلامی، از نظر تاریخ، فرهنگ و معماری به شمار میآید. این سمبل معماری، با عملکردهای میل راهنما، ماذنه«جایگاه اذان» و نماد پیروزی تحولات گوناگونی از لحاظ فرم و تزیینات را پشت سر نهاده است. هنرمندان مسلمان تزیینات متنوع همانند کتیبهنگاری بر بدنه منارهها انجام دادهاند. اینکتیبهها به عنوان اسناد زنده تاریخی مفاهیم شاخصی از فرم، تزیینات، موقعیت قرارگیری، بانیان و مواد و مصالح بکار رفته در مناره را نشان می-دهند. یکی از مهمترین بخشهای کتیبهنگاری در منارهها تزیینات قرآنی آنهاست. حال این پرسش مطرح میگردد؛ هدف معماران مسلمان از بکاربردن آیات قرآنی و اسما جلاله در کتیبهها چه بوده است؟ بر مبنای پرسش فوق هدف پژوهش حاضر در این است که با بهرهمندی از روش توصیفی-تحلیلی و با اتکا به منابع مطالعاتی و بررسیهای میدانی به معرفی و تجزیه تحلیل مضامین کتیبههای قرآنی منارههای ایرانی بپردازد، تا زمینۀ پاسخگویی به پرسش مطرح شده، فراهم گردد. برآیند چنین بررسی را میتوان در نشان دادن صورت، به عنوان مظاهری از آیههای حق تعالی مشاهده نمود، مضامین قرآنی با مفهوم یگانه توحید، حضور خداوند و مراتب تقرب را به نمایش میگذارند و بناهای گوناگون را چون مجموعهای متحد و ظرفی مطابق با تفکر تنزیهی دینی جلوهگر میسازند.
ملخص الجهاز:
پژوهشی در مضامین کتیبههای قرآنی منارههای شاخص اسلامی در ایران زهرا پور شعبانیان 1 چکیده مناره به عنوان یکی از مهمترین بناها در میان همه گونههای بناهای اسلامی، از نظر تاریخ، فرهنگ و معماری به شمار میآید.
در نهایت وجود انواع منارهها با فرم و تزیینات مختلف کتیبهنگاری با مضامین قرآنی در کنار بناهای مذهبی یا عامالمنفعه وجهی از بیان عقاید دینی را در بر داشته است.
بر این مبنا هدف از پژوهش فوق بررسی مضامین و آیات قرآنی در مناره شاخص از قرون اولیه اسلامی تا دوران قاجاریه را شامل میشود تا بتوان دیدگاهی جامع نسبت به کتیبه نگاری مذهبی در این سمبل معماری پیدا نمود.
پیشینه پژوهشی منابع مطالعاتی بر مبنای طرح پژوهش در گروههای مختلف جای گرفتهاند؛ گروه اول شامل کتابهای معماری اسلامی همانند؛ ویلبر(1365)، کیانی(1376)، اتینگهاوزن(1383)، هیلنبرند(1385)، پیرنیا(1394) و غیره است، که در بررسی منارههای شاخص اسلامی، تزیینات و کارکرد آن مطالب جامعی عنوان نمودهاند، گروه دوم منابع بررسی آیات و مضامین قرآنی است، گروه سوم شامل منابع و مقالات معاصر معماری اسلامی همانند؛ حاتم-استیری(1388)، آزاد(1392)، موسویتبار، صالحی کاخکی (1394)، موذن (1395) و غیره است که به صورت منفرد ویژگیهای شاخص برخی منارهها را عنوان نمودهاند.
انواع تزیینات کاشیکاری، کتیبهنگاری و مقرنسکاری زینت دهنده منارههای این دوران بود(کیانی، 1386: 338-339) از میان شمار قابل توجهی از منارههای دوران اسلامی ایران میتوان شاخصترین آن ها را در بناهای مذهبی، غیرمذهبی و عام المنفعه با ذکر انواع فرم و موقعیت قرارگیری به این گونه طبقهبندی نمود: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} تزیینات منارهها در تمام منارههای دوران اسلامی آجر به عنوان عنصر شاخصی در سازه و تزیین مورد استفاده بوده است.