خلاصة:
حوزه های علمیه از عناصر مهم و اصلی مولّد فرهنگ در بین ملتها هستند و موضع گیری این نهاد دینی همواره حجت شرعی و مقبول افراد جامعه بوده است. در عصر پرالتهاب کنونی، مخصوصا در سدۀ اخیر، همه شاهد نقش بسیار موثر حوزههای علمیه و علمای مسلمان در احیای فرهنگ غنی اسلام و حفظ باورها و معتقدات دینی مردم و نیز مبارزه با استکبار بوده‌ایم؛ ازاینروی بهجرئت میتوان اذعان کرد که عالمان مسلمان در جهان اسلام همواره نقش حاملان فرهنگ را داشته‌اند و از نظر جایگاه نیز در مقام برجستهای بوده‌اند. به تعبیری، «عالمان به عنوان سازمان رهبری‌کنندۀ مردم و گروهی از افراد هستند که پیشرفت یا انحطاط جامعه را با ایشان در ارتباط میدانند». با این توضیحات، موارد زیر را میتوان به عنوان نقش و رسالت حوزه های علمیه در فرهنگ جامعه ذکر کرد:
1. دفاع از حریم دین و مقابله با انحرافات؛
2. فراهم کردن زمینه های جامعه پذیری صحیح؛
3. فراهمآوردن زمینه برای اجرای احکام؛
4. احیای مسجد به عنوان یکی از مهمترین نهادهای فرهنگ ساز جامعه؛
5. ترویج اخلاق حسنه؛
6. رهبری دینی.
هریک از این موارد به تنهایی یکی از مصادیق مبارزه با استکبار و ظلم ستیزی است.
تعد الحوزات العلمیة من أهم العناصر وأکثرها إنتاجیة للثقافة بین الأمم، وکانت مواقف هذه المؤسسة الدینیة دائما کحجة شرعیة مقبولة لدی أشخاص المجتمع. وفی الحقبة المضطربة الحالیة، وخاصة فی القرن الماضی، شهدنا جمیعا الدور الهائل للحوزات العلمیة ولعلماء المسلمین فی إحیاء ثقافة الإسلام الغنیة والحفاظ علی معتقدات الناس الدینیة وکذلک مکافحتهم الاستکبار. لذلک یمکن القول وبجرأة: إن العلماء المسلمین کانوا یلعبون دائما دور حاملی الثقافة فی العالم الإسلامی وکانوا مبرزین فی موقعهم الاجتماعی، بحیث یعد العلماء کمؤسسة رائدة للناس ومجموعة من الأفراد الذین یرتبط تقدم أو تراجع المجتمعات بهم. فیمکن من خلال هذه التفسیرات، الإشارة إلی ما یلی کدور ورسالة الحوزات العلمیة فی ثقافة المجتمع: الدفاع عن حریم الدین ومواجهة الانحرافات، وتوفیر أسس التنشئة الاجتماعیة الصحیحة، وتوفیر الأرضیة للقیام بالأحکام، وإحیاء المسجد کأحد أهم المؤسسات الثقافیة فی المجتمع، وتعزیز الأخلاق الحمیدة والقیادة الدینیة.
The seminaries have been one of the main elements of creating the culture among Muslim nations, and the position of this religious institution has always been the religious authority of the people in society.
In the present inflammatory era, everybody has witnessed the very influential role of the theological seminaries and Islamic scholars in restoring the rich culture of Islam and preserving the religious beliefs of the people as well as fighting arrogance.
Hence, we can dare to admit that scholars in the Muslim world have always played the role of culture carriers, and have been ranked as prominent leaders of people and particularly the people who know the progress or decline of society with them.
With these explanations, the role and mission of the theological seminaries in the culture of society can be mentioned as follows: defending the religion's scopes and confronting deviations; providing the grounds for proper socialization; providing grounds for the enforcement of injunctions; The revival of the mosques as one of the most important institutions of society's culture, promoting good morals and religious leadership.
ملخص الجهاز:
ایشان به مشکلات درونی جهان اسلام، از جمله ضعف و ناتوانی یا وابستگی بعضی از سران کشورهای اسلامی، وقوف کامل داشتند؛ لذا بر آگاهی و شعور عمومی جهان اسلام منبعث از اصول اعتقادی و مشترکات ایمانی و فرهنگی امت و پرهیز از اختلافات فرقه‌ای تأکید می‌کردند و سران دولت‌های اسلامی را به متابعت از این جریان فرامی‌خواندند و معتقد بودند که دولت‌ها تا آنجا که با این شعور و خواست عمومی مسلمین همراه باشند، شأن رهبری و مسئولیت هدایت مبارزه را عهده‌دار خواهند بود، وگرنه ملت‌های مسلمان باید با آنان همان کنند که ملت مسلمان ایران با شاه کرد.
در سال 1367 قمری با تشکیل دولت اسرائیل و شکست ارتش‌های عربی، کاشف‌الغطاء با استفاده از نفوذ دینی و سیاسی خود با صراحت در برابر این فاجعۀ هولناک به مقابله پرداخت و زمامداران کشورهای اسلامی را به جرم کوتاهی در مبارزه و بسیج عمومی مردم، محکوم و تأکید کرد که حاکمان در مبارزه با اسرائیل جدی نیستند و مسلمانان باید در سایۀ وفاق و اتحاد داخلی با یهودیان مهاجر بجنگند و آنان را از سرزمین‌های اشغالی بیرون برانند.
آیت‌الله طالقانی نیز از فعالان در این راه بود و در سرتاسر زندگی پربار خود از مسئلۀ آزادی قدس غافل نبود و در ایران و خارج از آن، در دیدارها با علما و کنفرانس‌های اسلامی در دفاع از مردم فلسطین سخن گفت و مسلمانان را برای مبارزه با صهیونیست‌ها بسیج کرد.
(
, 
, 
)
