خلاصة:
نقش فرسایش خاک، در تولید رسوب و پر شدن مخازن سدها، از اهمیت جهانی برخوردار است. از آنجا که بسیاری از حوضههای آبخیز در اکثر کشورها، ازجمله ایران، فاقد ایستگاههای رسوبسنجی هستند، بنابراین باید در چنین مناطقی برای برآورد فرسایش و رسوب از مدلسازی استفاده شود. منطقۀ مورد مطالعه، ایستگاههای حفاظت خاک مرکز تحقیقات کشاورزی آذربایجان شرقی است که از سازندهای مارنی تشکیل شده است. برای برآورد فرسایش و رسوب، منطقۀ مورد مطالعه به سه زیرحوضه تقسیم شد و هر زیرحوضه تحت مدیریت متفاوت حفاظت خاک قرار گرفت و در خروجی آنها، میزان فرسایش و رسوب بهصورت مستقیم اندازهگیری شد. برای ارائۀ تصویر مناسبی از توزیع مکانی مقادیر تلفات خاک در سطح منطقه و همچنین بررسی تاثیر روشهای مختلف مدیریتی در کاهش هدررفت خاک و نهشتهگذاری آن، از مدل ویپ با بهکارگیری برنامۀ ژئوویپ استفاده شده است. نتایج این مدل در قالب نقشههای تلفات خاک و مکانهای ترسیب در محیط GIS ارائه شده است. ارزیابی کارایی مدل مذکور از طریق مقایسۀ مقادیر کمی رسوب مشاهداتی با مقادیر برآوردی صورت گرفته است. نتایج شبیهسازی مدل در محل خروجی هر زیرحوضه، بهترتیب مقادیر 2/23، 3/21 و 5/6 تن در هکتار گزارش شده است؛ در حالیکه مقادیر مشاهداتی در این مناطق، بهترتیب 2/20، 7/18 و 8/4 تن در هکتار بوده است. از سوی دیگر مکانهای نهشتهگذاری در سطح حوضه، مطابقت کاملا مناسبی با محلهای سازههای مکانیکی (کنتور باند و کنتور ترنجها) نشان داد. نتایج این پژوهش نشان داد که مدل WEPP کارایی خوبی در شبیهسازی فرسایش و رسوب دارد؛ بهطوری که مقایسۀ آماری نتایج بهدستآمده از این روش با نتایج آزمون t نرمافزار STATGRAPHICS بین دادههای مشاهدهای، در سطح احتمال
5 درصد اختلاف معناداری دیده نشد.
ملخص الجهاز:
براي ارائة تصوير مناسبي از توزيـع مکـاني مقـادير تلفـات خاک در سطح منطقه و همچنين بررسي تأثير روش هاي مختلف مديريتي در کـاهش هـدررفت خاک و نهشته گذاري آن ، از مدل ويپ با به کارگيري برنامة ژئوويپ استفاده شده اسـت .
مديريت پايدار خاک و استفاده از شيوه هاي صحيح مديريتي ، براي حفاظت محـيط زيسـت و کـاهش آثـار مخـرب برون حوضه اي فرسايش خاک و تحقق کشاورزي پايدار، از اهميت ويـژه اي برخـوردار اسـت (اسـدي و همکـاران ، ١٣٨٤: ٢٣٥-٢٣٧) و اهميت اين موضوع سبب شده است تا براي بررسي تأثير شيوه هاي مديريتي مختلف بر خصوصيات خـاک ، از مدل ها و فناوري هاي نوين استفاده شود.
Universal Soil Loss Equation جفرسون (٢٠٠٣) در پژوهشي از مدل ويپ (WEPP) براي برآورد فرسايش و تأثير شيوه هاي مديريتي استفاده کرد.
همان گونه که اشاره شد، جلوگيري از فرسايش خاک يک امر ضروري است که بايد در مديريت حوضه هاي آبخيز به آن توجه زيادي شود و شاهد آن ، به کارگيري و استفاده از مدل ها و روش هـاي مختلـف محققـان اسـت تـا بـا تشـخيص محدوديت ها و ميزان آنها، راه هاي مناسب براي نگه داري منابع طبيعي بينديشند.
موقعيت جغرافيايي ايستگاه تحقيقاتي خواجه در استان آذربايجان شرقي روش پژوهش در اين پژوهش براي برآورد فرسايش و رسوب ، از مدل فيزيکي ويپ استفاده شده است .
نزديکي ارقام محاسبه شده در اين زيرحوضه نيز، بيانگر دقت مدل ويپ در برآورد ميزان فرسايش و رسوب است .