خلاصة:
زلزله از جمله مخاطراتی است که به دلیل ماهیت غیرمنتظره‌اش، خسارت‌های جانی و مالی فراوانی بر جای می‌گذارد. هر چند برای پیشگیری از وقوع زلزله راهی وجود ندارد ولی می‌توان با راهکارهایی همچون پهنه‌بندی و شناسایی مناطق آسیب‌پذیر، خسارت‌های ناشی از آن را تا حدّی کاهش داد. در این تحقیق، معیارهای موثر در آسیبپذیری بافت شهری ارومیه مشخص و میزان آسیبپذیری آن در برابر زلزله بررسی شد. این معیارها شامل مصالح ساختمانی، کیفیت بناها، قدمت بناها، دسترسی به معابر، شیب زمین، تراکم جمعیتی، تعداد طبقات و نزدیکی به مراکز بهداشتی‌درمانی می‌باشند. پس از تعیین معیارها، با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی، اهمیت نسبی آنها مشخص شدند و پهنه‌بندی با استفاده از روش تلفیقی جمع و ضرب وزنی (WASPAS [1])، به‌عنوان یکی از روش‌های جدید تصمیم‌گیری چند معیاره، در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی انجام گردید. کل شهر ارومیه از نظر آسیبپذیری در برابر زلزله به پنج کلاس کلی آسیبپذیری بسیار بالا، آسیبپذیری بالا، آسیبپذیری متوسط، آسیبپذیری پایین و آسیبپذیری بسیار پایین تقسیم گردید. مناطق با آسیبپذیری بسیار بالا، حدود 21 درصد از کل منطقه را پوشش می‌دهند. مقایسه نتایج به‌دست‌آمده از روش WASPAS با روش متداول جمع وزنی (WS [2]) نشان می‌دهد که در روشWASPAS، مناطق بیشتری به‌عنوان مناطق با آسیبپذیری بسیار بالا شناسایی شده‌اند. [1] Weighted Aggregated Sum Product Assessment [2] Weighted Sum
Earthquake is one of the natural disasters that due to its unpredictable time and place, causes great financial and life losses. Although earthquakes cannot be prevented, solutions such as zoning and identifying vulnerable regions can greatly mitigate their damages. The purpose of this study is to evaluate the vulnerability of various areas of Urmia City to earthquakes and produce its zoning map. In this regard, the effective factors including building materials, building quality and age, access to passages, slope, population density, number of floor, and proximity to health centers were identified and their relative importance was determined using the method of Analytic Hierarchy Process (AHP). The zoning maps were produced using GIS (Geographic Information Systems), WASPAS (Weighted Aggregated Sum Product Assessment) and WS (Weighted Sum) models. The results of AHP method showed that the building quality and material were more important to regional vulnerability than the other criteria. The calculations required for running the model were carried out in MATLAB. GIS was applied to prepare input and output data and spatial analysis. After producing the final maps, the entire region was investigated in terms of sensitivity and divided into five classes, namely very high risk, high risk, moderate risk, low risk, and very low risk. The results of the WASPAS model shows that an estimated 21% of the entire region has a very high earthquake vulnerability. The comparison of the results obtained from the WASPAS method with WS method showed that in the WASPAS method, more areas have been identified as areas with very high vulnerability.
ملخص الجهاز:
با توجه به وجود عوامل متعدد در پهنه بندی آسیب پذیری ناشی از زلزله و ماهیت مکانی اکثر عوامل مرتبط ، تاکنون در مطالعات متعددی از تلفیق روش های تصمیم گیری چند معیاره (MCDM٢) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS٣) برای این منظور استفاده شده که در ادامه به برخی از آنها اشاره شده است : ارزیابی آسیب پذیری بافت های مسکونی در منطقه ٦ تهران با روش تحلیل سـلسـله مراتبی(AHP٤) (طبیبیان و مظفری، ١٣٩٧)، ارزیابی آسیب پذیری بافت تاریخی شــهرها با اســتفاده از روش AHP در شــهر یزد (فلاح علی آبادی و همکاران ، ١٣٩٢)، ارزیابی و رتبه بندی آسیب پذیری اجتماعی شهرها در برابر زلزله در شهر یزد (ملکی و همکاران ، ١٣٩٣)، ارزیابی آسیب پذیری اجتماعی شهرها در برابر زلزله در خرمدره با روش AHP (احدنژاد و همکاران ، ١٣٩٠)، پهنه بندی آسیب پذیری زلزله در شهر تهران با منطق فازی (هاشمی و همکاران ، ١٣٩٣)، ارزیابی و پهنه بندی آسیب پذیری لرزه ای بافت فرسوده مرکزی شهر سـنندج با ترکیبی از منطق فازی و تحلیل سـلسـله مراتبی (فلاحی و چاره جو، ١٣٩٨)، ارزیابی میزان آسیب پذیری بافت های شهری باروش ANP در شهر سمیرم (علوی و همکاران ، ١٣٩٥)، ارزیابی آسیب پذیری ساختمان های شهری در برابر شدت های مختلف زلزله در منطقه ٩ شهرداری تهران (نظم فر و علوی ، ١٣٩٧)، تحلیل ناپایداری بافت های 1 Barbat 2 Multiple-criteria decision-making 3 Geographic Information Systems 4 Analytic Hierarchy Process شهری و پهنه بندی میزان آسیب پذیری شهر سنندج در برابر زلزله (حبیبی ، جوانمردی ، ١٣٩٢)، ارزیابی آسیب پذیری ساختمان ها و تلفات انسانی در تبریز(کریم زاده ١ و همکاران ، ٢٠١٤)، ارزیابی آسیب پذیری ساختمان ها در برابر زلزله در کشـور هندوستان (نینگ توجام ٢ و ناندا٣، ٢٠١٨)، ارزیابی آسیب پذیری در برابر زلزله با استفاده از نظریه بازی در شهر تهران (مرادی ٤ و همکاران ، ٢٠١٧)، ارزیابی آسیب پذیری در برابر زلزله در شهر تبریز با روشی تلفیقی (علیزاده و 5 همکاران ، ٢٠١٨) و همچنین تجزیه و تحلیل خطر زلزله در شهر استانبول کشور ترکیه (نیمبیلی ٦ و همکاران ، ٢٠١٨).
(
, 
, 
)
