خلاصة:
یکی از آسیبهایی که کسب و کار حلال را تهدید میکند، کمفروشی است که در دین مقدس اسلام به شدت نکوهش شده است، تا آنجا که خداوند در قرآن کریم، سورهای بدین نام نازل کرده و عاملان آن را نکوهیده است.
در آداب تجارت آمده که بهتر است مؤمنان هنگام پیمانه و وزن، کمی بیشتر بگذارند و هنگام گرفتن حق خود، مقداری کمتر بردارند. بر خلاف نظر مشهور که کمفروشی را محدود به امور قابل کیل و وزن دانستهاند، این مفهوم دامنهی بسیار گسترده دارد و شامل هرگونه نقصان در ارائهی خدمات یا تولید و فروش کالا، اعم از کمیت و کیفیت میشود. کمکاری نیز یکی از مصادیق کمفروشی است. آیات قرآنی توحید و برقراری قسط و عدل را دو هدف عمده برای انبیاء ترسیم میکنند. عدالت اجتماعی بدون اجتناب از کمفروشی قابل تحقق نیست. تحلیل آثار کمفروشی که در آیات و روایات آمده است نشان میدهد که کمفروشی موجب دوری از رحمت الهی و سبب تباهی و فساد در جامعه میشود. در این پژوهش برآنیم تا با بررسی متون فقهی به بررسی جنبههای فقهی کم فروشی در معاملات بپردازیم.
ملخص الجهاز:
کلمات «مکيال » و «ميزان » اسم آلت اند و به معناي آن آلتي هستند که کالاها به وسيله ي آن ، کيل و يا وزن ميشود و اين دو آلت نبايد به نقـص توصيف شوند و نبايد گفت ترازوي ناقص ، بلکه آنچه به صفاتي از قبيل نقص و زيادت و مساوات توصيف ميشـود کـالاي کيـل شـده و وزن شده است نه آلت کيل و وزن ، پس اگر در اين آيه ي شريفه نسبت نقص به خود آلت داده از بـاب مجـاز عقلـي اسـت و اينکـه از ميـان همـه ي گناهان قوم ، خصوص کم فروشي و نقص در مکيال و ميزان را نام برده ، دلالت دارد بر اينکه اين گناه در بين آنان شيوع بيشتري داشـته و در آن افراط ميکرده اند به حدي که فساد آن چشمگير و آثار سوء آن روشن شده بوده و لازم بوده که داعي به سوي حق ، قبل از هر دعـوتي آنـان را به ترک اين گناه دعوت کند و از ميان همه ي گناهاني که داشته اند انگشت روي اين يک گناه ميگذارد.
خواه کم فروشي توسط صاحب کالا صورت بگيرد يا توسط کسي که سنجش اجناس مردم را براي خود شغل قرار داده و به نفـع فروشنده کم فروشي ميکند و لذا جمعي از فقها آن را در مورد کالايي که خريد و فروش آن با کيل و وزن است ، بـه کـار مـيبرنـد (انصـاري، ١٤١٥: ١٩٩/١؛ حسيني عاملي، ١٤٢٤: ٢٩٩/١٢؛ فاضل مقداد، ١٣٤٣: ٤٠/٢؛ علامه حلي، ١٤١٣: ١١/٢-١٠).