خلاصة:
مسجد جامع (جمعه) اصفهان، یکی از کهن ترین و مهمترین آثار معماری اسلامی ایران به شمار میرود. این مسجد گنجینه ای از هنر معماری دورههای مختلف تاریخ ایران به ویژه آلبویه، سلجوقی، ایلخانی، مظفّری، تیموری، آققویونلو، صفویه و قاجاریه را درخود جای داده است. تبدیل شدن مساجد شبستانی به چهار ایوانی را باید بزرگترین تحوّل در سنّت مسجد سازی ایرانی به حساب آورد که از مسجد جامع اصفهان در دورۀ سلجوقیّه، و با تغییر الگوی آن از شبستانی به چهار ایوانی، آغاز میشود. پس از مسجد جامع اصفهان، بناهای بسیاری اعم از مساجد، مدارس و کاروانسراها و... به شیوۀ چهار ایوانه ساخته شدهاند.
این مسجد که از شاخصترین مساجد جهان اسلام است، در تیرماه سال1391ش.در جریان برگزاری سی و ششمین اجلاس کمیتۀ میراث جهانی _ برگزار شده در شهر سنپترزبورگ روسیه _، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. مسجد جامع اصفهان از نظر ارزشهای تاریخی، معماری، سازهای، تزئینی، اسنادی، مردمشناسی، تاثیر اقلیم، فرهنگ و ... قابل بررسی است. هدف از این مقاله معرّفی اجزای معماری مسجد جامع اصفهان به ویژه ورودیها، محرابها، شبستانها، گنبدخانه ها، ایوانها، حیاطها، مناره ها و وضوخانه، میباشد. لازم به ذکر است که روش این تحقیق ترکیبی (کمّی + کیفی) بوده و از روش تفسیری تاریخی و مطالعۀ موردی استفاده شده، و نگارندگان از منابع اسنادی، کالبدی( مشاهده و حضور در محلّ) و شفاهی (مصاحبه با استادکاران) استفاده کردهاند. یافته های تحقیق نشان دادند که مسجد جامع اصفهان دارای ده ورودی، هفده محراب، سه گنبدخانه، چهار حیاط، شش ایوان است که در هر دوره، بزرگترین هنرمندان و معماران هر عصر در آن آثاری برجای گذاشتهاند. این عناصر در طی این تحقیق به تفکیک معرّفی شده و جانمائی آنها در نقشۀ مسجد جامع مشخّص گردیده است.