تحلیل میدان معنایی همنشینی «تقوا» و «ایمان» در ساختار معنایی قرآن با تأکید بر روش ایزوتسو مقالة

با مراجعه به قرآن کریم این نکته کشف می‌شود که تقوا از جمله اموری است که در زندگی انسان ریشه دوانده است؛ لذا در جهان‏بینی قرآن کریم تقوا از جایگاه ویژه‏ای برخوردار است. تقوا از اموری است که با بسیاری از مؤلفه‎های دینی ارتباط دارد. از جمله مواردی که در قرآن کریم ارتباطی عمیق با تقوا دارد، ایمان است؛ لذا هم‏آیی تقوا و ایمان و بررسی ارتباط آن دو با هم که چه میدان معنایی را ترتیب می‌دهند، ضروری می‌باشد؛ چراکه فهم میدان معنایی تشکیل شده در فهم صحیح از این دو مؤلفه تأثیرگذار است. در این نگاشته بر‌آن‎ایم با روش معناشناسی ایزوتسو که یکی از روش‎های موجود در معناشناسی می‌باشد، میدان معنایی از همنشینی تقوا و ایمان را کشف و این ارتباط عمیق را اثبات کنیم. در این پژوهه به این نکته دست می‌یابیم که ایمان در نسبت همنشینی با تقوا سه ساحت زمینه، مکمل و نتیجه‎ای دارد؛ یعنی انسان متقی در تمام مراحل سیر خود از ایمان بهره جسته و از آنجایی که ارتباطی دو سویه بین تقوا و ایمان قرار دارد، با ازدیاد ایمان، تقوا نیز افزایش می‌یابد. می‎توان بیان داشت مرتبه تقوا فوق مرتبه ایمان می‌باشد. تقوا فضیلتی است ورای ایمان و هر مؤمنی متقی نیست؛ لکن هر شخص متقی باایمان است.

نکته درخور توجه شيوه بيان آيه در رابطه با قبح ربا در خطاب به مؤمنان ميباشد که به طور مستقيم آن را رد نکرده است ، بلکه در ابتدا ايمان آنان را يادآور شده و آنان را متوجه نعمت وجود ايمان ميکند و ميفهماند مؤمن از ربا به دور است و براي تأکيد در آخر هم دوباره يادآور اين نعمت ميشود. چون اين آيات در مقام بيان يکي از مهمات نگرشي در زندگي است ، عدم اکل ربا را مقدم کرده که بنا بر شأن نزول آيه در دوران جاهليت اين نوع ربا رواج داشته است ؛ ولي در آيه پيشين (آيه صدر بحث ) سياق آيات در مورد انفاق و وجه تمايز آن با ربا و همچنين شيوه برون رفت از ورطه ربا ميباشد؛ لذا تقوا را به عنوان يک راهکار معرفي و مقدم کرده است ؛ همچنين اين نکته را ميرساند که فقط دوري از ربا کفايت نميکند؛ بلکه در کنار آن بايد تقوا نيز مراعات شود؛ يعني شايد شخصي اهل ربا نباشد، ولي در معامله با ديگران مراعات حال افراد را نکند که اين حالت از مؤمن به دور است که متقين چنين صفاتي ندارند؛ چنان که در آيات بعدي به اين مهم اين طور اشاره شده است : «اّلذين ينفقون في السّرّاء و الضرّعّعاء و اْلکظمين اْلغْيظ و اْلعافين عن الّناس و الّله يح عبّ اْلمحْسنين » (آل عمران : ١٣٤).