خلاصة:
مالک‌بن انس (179-93/ 95r) یکی از امامان اهل سنت و جماعت، با روحیه‌ای علمی و آزادمنشی در مدینه به «امام دارالهجره» معروف بود. وی بر خلاف روحیه محافظه‌کارانه‌ای که داشت از پند و اندرز حاکمان اجتناب نمی‌کرد و آنان را به رعایت عدالت و سنت پیامبر9 توصیه می‌کرد. یکی از نقاط عطف زندگی او حمایت غیر مستقیم او از قیام محمد نفس زکیه است. با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و با روش جمع‌آوری اسناد کتابخانه‌ای به این پرسش پاسخ می‌گوید که مبانی و اندیشة سیاسی مالک‌بن انس چه تأثیری در حمایت او از قیام نفس زکیه داشته است؟ بعد از بررسی منابع، نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مبانی اندیشه سیاسی مالک مانند جمهور اهل سنتِ حجاز بر محافظه‌کاری است. شالوده‌های عقد امامت که نظر مالک نسبت به عثمان قابل توجه است، عدم سب صحابه، مشروعیت حکومت را در قرآن، سنت و عدالت می‌داند، و به دلایل حضور برخی اساتید وی در قیام نفس زکیه و روحیه عدالت‌گرای مالک از این قیام حمایت کرد.
Enjoying a knowledge-seeking and liberal personality, Malik ibn Anas (r. 93/95-179), one of the Sunnis’ Imams, was known as the “Imam of Dar al -Hijra” in Medina. Contrary to his conservative personality, he did not avoid advising the rulers and asked them to observe justice and tradition of the Prophet (S). One of the milestones of his life was his indirect support of the uprising of Muhammad al-Nafs al-Zakiyya. Collecting library documents and following a descriptive-analytical approach, this article explains the effects of the political principles and thoughts of Malik ibn Anas on his support of Zakiyya’s uprising. Reviewing the sources shows that the foundations of Malik’s political thought, like the Sunnis of Hejaz, are based on conservation. The foundations of Imamate that one can find in Malik’s views about ‘Uthman’s caliphate is to avoid cursing the Companions which he believed in based on the Qur’an and legitimacy of governance in it, Sunnah, and justice. Accordingly, some scholars believe that it was Malik’s justice-seeking personality that led him to support the uprising of Muhammad al-Nafs al-Zakiyya.
ملخص الجهاز:
با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و با روش جمع‌آوری اسناد کتابخانه‌ای به این پرسش پاسخ می‌گوید که مبانی و اندیشة سیاسی مالک‌بن انس چه تأثیری در حمایت او از قیام نفس زکیه داشته است؟ بعد از بررسی منابع، نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مبانی اندیشه سیاسی مالک مانند جمهور اهل سنتِ حجاز بر محافظه‌کاری است.
در مورد قیام حسنیان و خصوصا نفس زکیه آثار زیادی نوشته شده که از جمله آنها میتوان به مقاله واکاوی دلایل حمایت، همراهی و همگرایی فکری اصحاب مذاهب اسلامی؛ زیدیه، معتزله و مرجعه با نخستین قیام‌های سادات حسنی تا سال 145 هجری» اثر لیلا نجفیان رضوی اشاره کرد؛ اما در این مقاله به رابطة قیام مذکور و مالک‌بن انس پرداخته نشده است.
(جلالی‌زاده، 1397ش، ص553) مالک علوم مقدماتی و اولیه را نزد پدر خود فرا گرفت و در نوجوانی نزد افرادی مانند ابوبکر عبدالله‌بن یزید معروف به «ابن هرمز»، نافع مولای ابن عمر، سعید مقبری، عامر‌بن عبدالله‌بن زبیر، محمد‌بن شهاب زهری، ربیعة الرای و امام جعفر‌بن محمد صادق7شاگردی کرد (مالک‌بن انس، 1997م، ص13-14؛ موسوی خوانساری، 1392ق، ج7، ص225 ؛ صفدی،1420ق، ج21، ص439) و به سرعت مدارج علمی را طی کرد تا اینکه اعتبار مکتب او در عصر خلافت هارون‌الرشید به اوج خود رسید.
(ضمیری، 1384ش، ص266؛ قاضی عیاض، بی‌تا، ج1، ص208) مالک‌بن انس و قیام محمد نفس زکیه قیام محمد‌بن عبدالله معروف به «نفس زکیه» اولین قیام علوی بود که در زمان خلافت منصور دوانیقی در سال (145 هجری) در مدینه اتفاق افتاد.
(
, 
, 
)
