خلاصة:
عارف در جریان سیر و سلوک خود به اندیشه‌ها، حقایق و تجربه‌هایی دست می‌یابد که چگونگی بیان آن در قالب الفاظ، به دلیل ماهیت این‌گونه معارف به سادگی امکان‌پذیر نیست؛ اما عرفا با به کارگیری همه ظرفیت‌های زبان، دریافت‌های عرفانی خود را در قالب محدود لفظ و کلام به یکدیگر انتقال داده‌اند. احمد غزالی، عارف بزرگ قرن ششم هجری یکی از پیشروان تصوف اسلامی است که در آثار خود، اندیشه‌ها و مواجید عرفانی را با تعابیر و تفاسیر بدیعی بیان میکند. در این پژوهش می‌کوشیم سوانح العشاق را از لحاظ زبانی، تحلیل و تبیین کنیم. حاصل بررسی‌ها نشان می‌دهد، احمد غزالی در این اثر از همه ظرفیت‌های زبان اشارت و عبارت برای تبیین آرا و عقاید و همچنین بیان تجارب عرفانی سود جسته است؛ اما واقعیت این است که لفظ و واژه در زبان متعارف به نحو وضعی و قراردادی، جسد معناست و ما معنا را در چارچوب آن لفظ، محبوس می‌کنیم و زبان اشارت، زبان شعر و نثر عرفانی، با همه کارکردهای تشبیهی، استعاری و قابلیت‌های تأویل‌پذیری، نمی‌تواند به تنهایی قالب و حامل کاملی برای معانی متعالی به دست آمده از مکاشفات عرفانی باشد؛ بلکه فقط می‌توان با استفاده از آن به معانی والای عرفانی اشاره‌ای داشت. احمد غزالی از نخستین کسانی است که تحول باطنی و معنوی خواننده (و نه برداشت ذهنی خواننده) را جزئی از معنای اثر و مقدم بر آن به شمار آورده است. درحقیقت گستردگی و عظمت حقیقت عشق، به اندازه‌ای است که حروف و قالب محدود کلمه‌ها، توانایی توصیف و انعکاس مفاهیم وجودی آن را ندارد.
The rise of mysticism from which many meanings, mystical experiences and teachings had entered the field of language led to the formation of a specific language called mystical language. It is divided into two kinds: expression and gesture. During his journey to truth, a mystic achieves ideas, facts and experiences that could not possibly be expressed other than in simple words and this is because of the nature of this kind of education. Mystics, however, by using all the capacities of language have transferred their mystical finding in the limited forms of words to each other. The great mystic of sixth century, Ahmed Ghazali, as one of the pioneers of Islamic mysticism, provided mystical ideas and experiences through his innovative interpretations of the cult in his great books. In this study an attempt is made for reviewing his opinions about language and way of speaking and for investigating his works linguistically. The results show he benefits from all the capacities there are in gesture and expression of language to explain ideas and experiences as well as their spiritual experiences that are hard to express through words.
ملخص الجهاز:
در ذیل به اهـم آنها اشاره میشود: - «نقش تأویل در گسترش زبان عرفان » علیرضا محمدی کله سر، پژوهش های ادب عرفانی، شماره ١٣٩٣/٢٧ - زبان حال در عرفان و ادبیات فارسی، نصراله پورجوادی، انتشارات آسیم و فرهنـگ نشـر نو، چاپ دوم ، ١٣٩٣ - شـرح و تفسـیر جـامع رسـالۀ سـوانح العشـاق ، عبدالـه حسـن زاده میرعلـی، پایـان نامـۀ کارشناسی‌ارشد ١٣٩١ - «نقد ساختار مدور سوانح العشاق احمد غزالی» سپیده جواهری، ادبیـات عرفـانی دانشـگاه الزهرا، شماره ٥ /١٣٩٠ - «کاربرد زبان در ساحت عرفان » علی فلاح رفیع ، پژوهشنامۀ اخلاق ، شماره ١٣٨٨/٥ - «روش شناسی زبان و عارفان مسیحی» علی فلاح رفیع ، ماهنامۀ معرفت ، شماره ١٣٨٦/١١٣ - «سیری در افکار و اندیشه های احمد غزالی» سیده مریم ابوالقاسـمی، پژوهشـنامۀ دانشـگاه شهید بهشتی،شماره ١٣٨١/٣٣ - عناصر شاعرانه در آثار احمد غزالی، عبداله حسن زاده میرعلی، پایان نامۀ کارشناسی‌ارشد، 1377 - مجموعۀ آثار فارسی احمد غزالی به اهتمام احمد مجاهد، نصراله پورجـوادی، انتشـارات دانشگاه تهران ، چاپ دوم ،١٣٧٠ - «عالم خیال از نظر احمد غزالی»، نصراله پورجوادی، معارف ، شماره ١٣٦٥/٨ - «مکتوبی از احمد غزالی» نصراله پورجوادی، جاویدان خرد، شماره ٣/ ١٣٥٦ ٢- بحث اصلی ٢-١- ویژگی های زبان عرفانی از دیدگاه احمد غزالی اینکه عارف در بیان تجربیات خود چـه هـدفی را دنبـال مـیکنـد و قصـد او از انتقـال احساس و ادراکش چیست ، نوع بیان او را مشخص میکند؛ چنان که در پی تحلیـل تجربـۀ خود که به طور ارادی و به قصـد تحقیـق و شـناخت صـورت گرفتـه از قـوة تعقـل بهـره می‌جوید و میکوشد، تحلیل روشنی از موضوع به دیگران ارائه دهد و مخاطب را قانع کند.
(
, 
, 
)
