خلاصة:
عصر جدید عصر کثرت¬گرایی است و دین یکی از جلوه¬های این تنوع و تکثر است که خود دارای تنوع وسیعی است (کثرت دینی). در عصر کثرت نمی¬توان از همزیستی، وحدت، گفت¬وگو و دیالوگ غافل شد؛ از این رو وحدت و همزیستی میان ادیان و مذاهب امری ضروری است. سوال این است که آیا می¬توان در عین حفظ ایمان به آموزه¬های دینی خود، وارد گفت¬وگو با دیگر ادیان و مذاهب شد و از وحدت¬گرایی دینی سخن گفت؟ و این کار بر اساس کدام مبانی نظری صورت می¬گیرد؟ این نوشتار با پاسخی مثبت به این پرسش، بر آن است تا وحدت¬گرایی ادیان را در پرتو عرفان اسلامی جستجو نماید. وحدت متعالی ادیان رويكردي است كه عرفان اسلامی به مساله كثرت ديني دارند و می¬توان بر مبنای آن از گفت¬وگو و وحدت¬گرایی دینی سخن گفت. بر اساس اين ديدگاه، همه اديان از منشأ واحدي سرچشمه گرفتهاند و همگي تجليات و مظاهر وحدت حقه ديني هستند. بنابراين اديان در سطح باطني وحدت دارند، اما در سطح ظاهري ميان آن¬ها اختلاف است. نظریه وحدت وجود مهمترین مبنای عرفانی وحدت ادیان است که در روایاتی از اهل بیت(ع) از جمله در گفت¬وگوی امام رضا(ع) با برخی از دانشمندان ادیان دیگر به آن اشاره شده است. بر همين اساس نگارنده در اين مقاله كوشيده است تا وحدتگرايي ديني (وحدت دين و كثرت شرايع) را از چشمانداز عرفاني، تبيين نموده و مباني عرفاني آن (مانند وحدت وجود، تكثر و اختلاف اسمأ الهي و غيره) را مورد تحليل و بررسي قرار دهد.