خلاصة:
ارتکاب جرم در مقام دفاع مشروع، در صورتی جایز است که آن جرم برای « دفع خطر یا تجاوز » ، ضرورت داشته باشد و نه « دفع مهاجم ». در صورتی که فرد مورد تهاجم، امکان فرار داشته باشد، به علت انتفای ضرورت دفع خطر، ممنوعیت ایراد جرح و قتل بدون اذن حاکم در نهی از منکر، و رعایت حرمت جان مهاجم، توسل به « دفاع کشنده » جایز نیست. منظور از « دفاع کشنده » رفتاری تدافعی است که به واسطه ایراد صدمات شدید بدنی، و یا استفاده از سلاح سرد و یا گرم، جان مهاجم را در معرض خطر قرار می دهد. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی به بررسی حکم دفاع کشنده در فرض امکان فرار پرداخته است. نتیجه تحقیق نشان می دهد که اگر به رغم امکان فرار، مدافع از « دفاع کشنده » در برابر مهاجم استفاده نماید و بدین وسیله، مرتکب جنایت عمدی شود. با توجه به مبانی فقهی تبصره 2 ماده 302 قانون مجازات اسلامی و تفسیر حقوقی آن، و رویه قضایی دیوان عالی کشور، وی مشمول حکم این تبصره – یعنی پرداخت دیه و تعزیر - است. مطالعه تطبیقی نظام حقوقی ایالات متحده امریکا درباره این موضوع، نیز نشان می دهد که رعایت « تکلیف عقب نشینی » مانع از جواز به کارگیری دفاع کشنده در آن نظام است.
Committing a crime for self - defense is justified provided that, instead of defending against attacker, this crime is necessary for repelling the danger. In cases of escape possibility, because of elimination of danger repelling necessity, prohibition of battery and murder for “ nahye az monkar” without permission of ruler, and respect for the attacker right to life, it is not justified to use deadly self – defense. Deadly self - defense refers to inflict grievous bodily harm, or using cold weapon or firearm thereby puts the attacker right to life at risk. This article studied the topic with descriptive analytical methodology, and concluded If the defender, despite of escape possibility, uses deadly self – defense, thereby commits an intentional crime against the person, considering Islamic jurisprudent bases of note 2 of article 302 Islamic penal code, legal interpretation, and case law of supreme court, he will be subject to the rule of the mentioned note. Studying the United States legal system comparatively also shows that in compliance with the “ duty to retreat “, deadly self – defense could not be used.
ملخص الجهاز:
عدم امکان فرار بهعنوان شرط اباحۀ دفاع کشنده؛با نگرشی تطبیقی به نظام حقوقی ایالات متحده آمریکا حسن قاسمیمقدم 1 ، زکیهسادات میرسیدی 2 چکیده ارتکاب جرم در مقام دفاع مشروع، در صورتی جایز است که آن جرم برای «دفع خطر یا تجاوز»، ضرورت داشته باشد و نه «دفع مهاجم».
در صورتی که فرد مورد تهاجم، امکان فرار داشته باشد، به علت انتفای ضرورت دفع خطر، ممنوعیت ایراد جرح و قتل بدون اذن حاکم در نهی از منکر، و رعایت حرمت جان مهاجم، توسل به «دفاع کشنده» جایز نیست.
بدین ترتیب، قطعاً در جامعهای که دارای یک نظام سیاسی مبتنی بر ولایت فقیه است، نمیتوان تکلیف نهی از منکر را مبنایی برای جواز ایراد جراحت و یا قتل بهعنوان دفاع کشنده در شرایطی دانست که فرد مورد تهاجم دارای امکان فرار بوده است.
برخی از نویسندگان در تأیید نظریۀ اباحۀ جرم مدافع با وجود امکان فرار، به نظام حقوقی تعدادی از ایالتهای آمریکا که مبتنی بر دیدگاه دوماند استناد نموده و با اشاره به مجوز حمل سلاح در این ایالتها معتقدند که «مجوز حمل سلاح دو نتیجه را در پی دارد اول اینکه به شخص اجازه میدهد از قدرت کشنده در دفاع از خود استفاده نماید و ثانیاً الزام به فرار، در مقام دفاع را منتفی میسازد» (رحیمی پور، 1398: 121) حال میتوان بررسی نمود که چنین استنادی تا چه حد میتواند درست باشد.
بنابراین، در فرض امکان فرار، اگر مدافع، در مقابل تهاجم ابتدائاً اقدام به دفاع کشنده نماید، به علت عدم رعایت شرایط دفاع و طبق تبصرۀ 2 مادۀ 302 قانون مجازات اسلامی به دیه و تعزیر برای جنایات عمدی محکوم میشود.