خلاصة:
براساس پژوهشهای صورتگرفته، اعتقاد به درختان مقدس کمابیش در سراسر جهان و با دلایل متعدد وجود دارد. در فرهنگ عامه ایرانیان نیز برای برخی از گیاهان و درختان نیرو و خواص و تقدس خاصی قایل بودهاند. در ایران کمتر محلی است که نمونهای از درختان مورد احترام را نداشته باشد. این درختان گوناگون، در باور عامه مردم ویژگیهایی کموبیش یکسان دارند؛ از جمله اینکه بریدن آنها و حتی شکستن شاخههایشان سبب نابودی یا زیانهای مهم برای شکننده دربرخواهد داشت. این درختان برآورنده حاجات نیازمندان بوده، در دفع برخی امراض و چشم زخم موثرند. نتایج نشان میدهند که بهطورکلی، اعتقاد به درختان مقدس در ادیان خداباور و غیر خداباور متفاوت است. در میان مسلمانان، تقدس درختان خاص، بیشتر با تجلی خدا و جایگاه ارواح پاک اولیا و عرفا یا با مقبرههای آنان یا با اعمال و وقایع زندگی پیامبران و رهبران مذهبی مرتبط است؛ اما در ادیان خداناباور، تقدس درختان به جایگاه ارواح و الههها، و در عمل به سطح جادوگری و طلسم تقلیل یافته است. جستار پیشرو با استفاده از منابع مکتوب و با شیوه توصیفی تحلیلی صورت گرفته است.
Based on the research, belief in sacred trees can be found in various forms around the world and for a variety of reasons. In Iranian popular culture, some plants and trees have been given special power, properties and sanctity. There are few places in Iran that do not have a sample of respected trees. These different trees are generally believed to have relatively similar characteristics, including, prohibition of cutting, prohibition of breaking their branches that may cause destruction or serious damage to one who does so. According to popular belief, these trees meet the needs of the needy and are effective in repelling some diseases and evil eye. The results show that, in general, belief in sacred trees is different in theistic and atheistic religions. Among Muslims, the sanctity of certain trees is mostly related to the manifestation of God and the position of the pure souls of saints and mystics, or to their tombs, or to the deeds and life events of prophets and religious leaders, but in atheistic religions, the sanctity of trees is reduced to the status of spirits and goddesses and in practice to the level of magic and spell. Using written sources and descriptive-analytical method, this research has been done.
ملخص الجهاز:
در اسطورههای بابل نیز پرستش ایزدان درختی، بیانگر قداست و ربوبیت درخت در باورهای بینالنهرینی است که از جملة آنها میتوان به گشتین (Geshtin)، ایزدبانوی تاک (در اسطورههای کهن "شاید بهدليل تقدس شراب" برای تاک، ایزد یا الههای قائل بودهاند که همزمان با تغییر فصول، مراسمی آیینی برای آن برگزار میکردهاند.
بنابراین، درختان مقدس نه بهلحاظ درخت بودنشان، بلکه بهواسطة اینکه نمایندة چيز دیگری هستند، یا بر اساس این اعتقاد که آنها از نیروی خاصی برخوردارند یا محل زندگی موجودات متعالي هستند، پرستش شدهاند.
الیاده تصریح میکند که این پندار دربارة بيشتر درختان کهنسال وجود داشته است که گويا آنها عمري جاودانه دارند یا دستکم دورة عمرشان چندين برابر انسانها بوده است و نیاکان پرستندگان، چندين نسل در ساية همان درخت مقدس زندگي كردهاند (الياده، 1959، ص276).
سؤال این است که مردم چگونه میتوانستند با این درختان مقدس میثاق داشته باشند؟ بدیهی است که با از بین بردن برخی از لباسها و اشیاي باارزش خود و قرار دادن آنها بر روی درخت.
شاخه و میوة درخت انار همواره نزد زرتشتیان مقدس بوده است و ايشان در مراسم خود آنها را بهکار میگیرند.
در ایران بسیاری از این درختان وجود دارند که معمولاً بر تنة آنها گرههایی از پارچه و نخ میبندند؛ مثل درخت چنار زیارت در روستای دارخور کنار مقابل امامزاده یحیی تهران که برای شفای کودکان بیمار، بر آن نخ یا پارچه میبندند.
در دین زرتشت نیز درخت انار از تقدس برخوردار بوده است.
در مورد درختان قدمگاه، اعتقاد رایج این است که آنها دارای معجزه و کرامت هستند.