معناشناسی «سلطان» در قرآن با تأکید بر روابط همنشینی و جانشینی مقالة

یکی از واژگان پراهمّیت در حوزۀ علوم قرآنی کلمۀ «سلطان» است. بیشتر دانشمندان معتقدند که در قرآن به‌جای کلمۀ «معجزه» از واژه‌های «آیه، بیّنه، برهان و سلطان» استفاده شده است. امّا تاکنون هیچکس مصداق این الفاظ را مشخص نکرده است، بگونه‌ای که اگر سوال شود سلطان چه نوع معجزه‌ای است کسی نمی‌تواند به آن پاسخ دهد؟ در تفاسیر نیز اغلب این کلمه را به معنای حجّت و دلیل معنا کرده‌اند. اهمّیت موضوع از آنجا دوچندان می‌شود که درمورد اصالت، ریشۀ لغوی و معنای این کلمه نیز اتّفاق نظر وجود ندارد. یکی از علومی که توسّط آن می‌توان به این مهم رسیدگی کرد، معناشناسی است. در این علم تحوّلات معنایی واژگان در گذر زمان و درون متن براساس روابط همنشینی و جانشینی بررسی می‌شود. در این مقاله کلمۀ «سلطان» در سه حوزۀ معنایی مختلف؛ «حکومت سیاسی، حجّت و برهان، معجزه» مورد بررسی قرار گرفته است و در نهایت معنای اصلی/ لغت‌نامه‌ای که برای آن درنظر گرفته شد عبارت است از: «مانعی مسلّط بر دیگران است، که آن‌ها را از مقصودشان منصرف گرداند» و معناهای نسبی که بر اساس آن معنای اصلی در دستگاه معناشناسی قرآن برای سلطان بدست آمدند، عبارتند از: شکافته شدن دریا توسّط حضرت موسی (ع) - داشتن عذر موجّه یا سند معتبر - قدرت و استطاعتی که انسان بر مایملکش دارد - قدرت و اختیاری که ولیّ دم مقتول برای کشتن قاتل دارد.

در اين مقاله کلمۀ «سلطان » در سه حوزة معنـايي مختلـف ؛ «حکومـت سياسـي، حجت و برهان، معجزه » مورد بررسي قرار گرفته است و در نهايت معناي اصلي/ لغت نامه اي که براي آن درنظر گرفتـه شد عبارت است از: «مانعي مسلط بر ديگران است ، که آنها را از مقصودشان منصرف گرداند» و معناهاي نسبي که بـر اساس آن معناي اصلي در دستگاه معناشناسي قرآن براي سلطان بدست آمدند، عبارتند از: شکافته شدن دريـا توسـط حضرت موسي(ع) - داشتن عذر موجه يا سند معتبر - قدرت و استطاعتي که انسـان بـر مـايملکش دارد - قـدرت و اختياري که ولي دم مقتول براي کشتن قاتل دارد. «حجت و دليل » نيز براي «برهان» و «بينه » بکار ميرود و انتخاب آن براي «سلطان» هيچ مشکلي را حل نميکند توأم به اينکه بايد بررسـي شـود کـه آيا اين معاني در قرآن ميتواند براي سلطان در نظر گرفته شود يا خير؟ لذا وجـه تمـايز ايـن مقاله با ساير پژوهش هاي صورت گرفته در اين زمينه اين اسـت کـه نخسـت بـراي انتخـاب 1 معناي نسبي به تحليل معاني لغت نامه اي پرداخته ايم و سپس براساس ظرفيـت معناشناسـي و توجه به بافت آيات قرآن ، بهترين معنا را برگزيده و معناي نسبي اين کلمه در قرآن و همچنين کاربست آن در حوزة معنايي معجزه و غير معجزه در قرآن را مشخص کرده ايم .