خلاصة:
مبانی حجیت خبر واحد به عنوان یکی از ارکان استنباط و اجتهاد فقه شیعی عرصهای مشترک بین علم حدیث و دانش اصول فقه است. از جمله مستندات مهم اعتبار اخبار آحاد که برخلاف سایر ادله تا حدود زیادی مورد اتفاق است، دلالت عقل برحجیبت آن است، از آنجا که این مطلب از ناحیه سه دیدگاه مختلف حدیثی، اخباری و اصولی مورد توجه قرار گرفته، دستیابی به گفتمان مشترک بین ایشان را سخت مینماید. نظریّه طرفداران اعتبار عقلی اخبار آحاد، به هر دو معنای آن یعنی قرائت شیخ طوسی مبنی بر قرینهگی عقل و قرائت محقق حلّی که مصلحت عقلیه را مستند اعتبار عقلی میشناسد، پس از ایشان به خصوص میان متأخران دچار قبض و بسط فراوان گردید و بین متأخران و معاصران در قالب سه نظریه علم اجمالی به صدور اخبار آحاد و تاکید بر عمل وفق این اخبار به اقتضای منجزیّت علم اجمالی، نظریه لابدیّت فاضل تونی مبنی بر ناگزیر بودن از استناد به خبر واحد برای حفظ تکالیف و احکام و نظریّه تمسک به ظنون شیخ محمدتقی اصفهانی که با توجه به انسداد باب علم و عدم امکان تحصیل حکم قطعی از یک سو و ضرورت عمل به تکالیف از دیگر سو الزام عمل به خبر واحد را لازم دانسته است. پس از نقد و بررسی هر سه نظریّه دیدگاه شهید سیدمحمد باقر صدر و سیدمحمدکاظم یزدی مبنی بر اعتبار عقلی خبر واحد در صروت نبود منع عقلی مستدل گردیده است.
ملخص الجهاز:
نظريه طرفداران اعتبار عقلي اخبار آحاد، به هر دو معناي آن يعنـي قرائـت شـيخ طوسي مبني بر قرينه گي عقل و قرائت محقق حلي که مصلحت عقليه را مستند اعتبار عقلي ميشناسد، پس از ايشان بـه خصـوص ميان متأخران دچار قبض و بسط فراوان گرديد و بين متأخران و معاصران در قالب سه نظريه علم اجمالي به صدور اخبار آحـاد و تاکيد بر عمل وفق اين اخبار به اقتضاي منجزيت علم اجمالي، نظريه لابديت فاضل توني مبني بر ناگزير بـودن از اسـتناد بـه خبـر واحد براي حفظ تکاليف و احکام و نظريه تمسک به ظنون شيخ محمدتقي اصفهاني که با توجه به انسداد باب علم و عـدم امکـان تحصيل حکم قطعي از يک سو و ضرورت عمل به تکاليف از ديگر سو الزام عمل به خبر واحد را لازم دانسته است .
» (محقق حلي ، ٢٠٨) ٢ـ خوانش اخباري از اعتبار عقلي خبرواحد ملامحمدامين استرآبادي (متوفاي ١٠٣٦ق ) به رغم انتقادات جدي نسبت به حجيت عقل به عنوان دليل مستقل ، قرينه گي و دليليت آن براي پـذيرش اخبـار آحـاد را در چـارچوب توضيح و تفسير ديدگاه محقق حلي و شيخ الطائفه طوسي اين گونه تأکيد مينمايد: «از گفتـه شيخ طوسي در کتاب استبصار چنين استفاده ميگـردد کـه اخبـار وارده در کتـب حـديثي اماميه که مورد اجماع و اتفاق و مرجع در بيان عقائد و احکام اعمال انـد،و تمامـاً از ناحيـه ائمه معصومان (ع ) وارد گرديده يا به تقريرايشان شکل گرفته اند، منحصـر در سـه قسـم انـد: نخست ؛ اخباري که صحت مضمون آنها متواتر است لذا تناقض در آنها جايز نيست .