خلاصة:
مسائل مستحدثه یا نوازل، خاستگاه بهروزرسانی احکام شرعی ناشی از تحولات زمان و شرایط حاکم بر جامعهاند که پیشینه آن بهنوعی بهزمان رسول خدا(ص) بازمیگردد. نوازل فقهی بدان جهت که فاقد دلیل مشخصاند، به روش استنباطی متفاوت با مسائل غیر نوازل نیاز دارند؛ از این رو، فقیه امامی با توجه به چند نکته اساسی، یعنی موضوعشناسی، درک اهمیت و گستره نوازل، تشخیص نقش زمان و مکان و حقیقی خواندن قضایای شرعیه، نخست تطبیق عناوین و عمومات اولیه را با نوازل از طریق تنقیح مناط، الغای خصوصیتِ مورد، استدلال به اولویت عرفی و مناسبت حکم و موضوع پی میگیرد. تطبیق قواعد اولیه فقهی و آنگاه تطبیق عناوین ثانوی فقهی بر نوازل و مسائل مستحدثه، بهترتیب مرحله دوم و سوم کار فقیه امامی به شمار میروند. فقهای اهلسنت باداشتن سه منهج تضییق، تسهیل و اعتدال ــ که روش اعتدالگرایی طرفداران بیشتری دارد ــ برای استخراج حکم نوازل، عمدتاً از قیاس، مصالح مرسله، استحسان، عرف و عادت بهره میگیرند. از این رو اهلسنت با داشتن ابزار بیشتر، از عملکرد وسیعتر و بیدردسرتری برخوردارند.
المسايل المستحدثه او النوازل، منطلق لتحدیث الاحکام الشرعیه، وهی ناجمه عن تحولات الزمان والظروف السايده فی المجتمع، والتی یعود تاریخها نوعا ما الی زمان رسول الله (ص). نظرا الی ان المسايل الفقهیه المستحدثه، تفتقر الی دلیل واضح، فهی تتطلب طریقه استنباط تختلف عن طریقه الاستنباط فی المسايل غیر المستحدثه؛ ومن هنا فان الفقیه الامامی، وفی ضوء مجموعه من الملاحظات الاساسیه، وهی تعیین الموضوع، وادراک اهمیه ومدی سعه النوازل، وتشخیص دور الزمان والمکان، ووصف القضایا الشرعیه بالحقیقیه، تجری اولا مطابقه العناوین والعمومات الاولیه مع النوازل عن طریق تنقیح المناط، والغاء خصوصیه الحاله، والاستدلال بالاولویه العرفیه، وتناسب الحکم والموضوع. ان تطبیق القواعد الفقهیه الاولیه ثم تطبیق العناوین الفقهیه الثانویه علی النوازل والمسايل المستحدثه، تمثل علی التوالی المرحلتین الثانیه والثالثه من عمل الفقیه الامامی. اما بالنسبه الی فقهاء اهل السنه فهم یتبعون ثلاثه مناهج وهی: التضییق، والتسهیل، والاعتدال ومنهج الاعتدال هو الاکثر سعه وشیوعا لاستخراج حکم النوازل، عن طریق اتباع اسالیب القیاس، والمصالح المرسله، والاستحسان، والعرف والعاده. وهذا یعنی ان اهل السنه تتوفر لدیهم ادوات اکثر وهو ما یتیح لهم مجالا اوسع وخالیا من المصاعب.
ملخص الجهاز:
پيشينه فقه النّوازل خلق مسائل جديد محدود به زمانی خاص نيست، بلکه در هر زمان با توجه به شرايط زماني و مکاني، نوازل خلق ميشوند؛ با اين تفاوت که زبان، نحوه بيان و سادگي و پيچيدگي آنها در زمانهاي مختلف متفاوت است.
اعتياد به مواد مختلف توهمزا، روانگردان و شوکآور، که معمولاً با يک شوخي و سهلانگاري و توکل نکردن به خدا آغاز ميشود، اولاً پديدهاي است نازله و مصيبتبار و ثانياً مسائل جديد حقوقي را به بار ميآورد که نيازمند پاسخ شرعي هستند: معتاد حکم مريض را دارد يا نه؟ در صورت ارتکاب جرم، مثل سرقت، حکم مجرم را پيدا ميکند يا خير؟ ميان آنها و همسرانشان، خودبهخود جدايي ميافتد يا نياز به طلاق است؟ با وجود اينکه آنها احساس و حميت خانوادگي و شهامت مردانگي خويش را از دست ميدهند، تکليف حکومت و حاکم شرع چيست؟ 5.
جديد بودن نازله نوازل به اعتبار اينکه نازله محض است و هيچ سابقه در گذشته ندارد ــ مانند پرورش نوزادان آزمايشگاهي در شيشه ــ يا داراي سابقه است ولي بر اثر تحولات و عوض شدن شرايط، نازله محسوب ميشود 1 ــ مثل فروش خون و اعضاي بدن ــ جهت بحث را براي فقيه روشن ميسازد.
مبناي متفاوت مبناي استخراج مسائل شرعي در اماميه و اهلسنت، همانگونه که در مسائل عادي متفاوت است در بخش نوازل نيز متمايز خواهد بود، به اين معنا که اماميه خود را براي نيل به احکام شرعي به نصوص خاصه و عامه (آيات و روايات)، سپس به قواعد کلي برخاسته از دليل معتبره ملزم ميدانند.