خلاصة:
رعایت حقوق و تکالیف فردی و اجتماعی از نکاتی است که از دیرباز تا به امروز، توجه
جامعه شناسان را به خود جلب کرده است. آنچه در جوامع امروزی با این تکالیف مطابقت
دارد، مفهوم شهروند و حقوق شهروندی است که زاییده غرب بوده و به منظور برابری و
تساوی حقوق افراد یک جامعه، در علم جامعه شناختی مورد توجه قرار گرفته است. در
نوشتار حاضر به بررسی کتاب قابوس نامه پیرامون این حقوق و تکالیف پرداختهایم. آنچه
در این تحلیل حاصل شد نشان میدهد که عنصر المعالی، نویسنده این اثر، در ۶۶ باب که
متذکر شده که با مفهوم حقوق شهروندی در جامعه امروز همخوانی دارد. وی با اصولی
که برای همه امور مانند خفتن» خوابیدن» گرمابه رفتن» مزاح کردن, خرید برده و ملک تا
زن خواستن و عشق ورزیدن و وزارت و پادشاهی در نظر داردء از یک سو فرزند و افراد
جامعه را در مسیر نیک زیستن قرار داده از سوی دیگر آنان را باحقوق فردی وتکالیف
اجتماعی آشنا کرده است. از این رو میتوان گفت که مفهوم شهروندی نه در عصر حاضر
بلکه در ایران قرن پنجم به شکلی متفاوت و منحصر به فرد بیان شده است.
ملخص الجهاز:
است و دیگر شهروند به معنی اتباع یک کشور که در سرزمین آن کشور و تحت قدرت آن هستند، البته با توجه به دیدگاه های حقوقی ، شــهروند کسی نیست که در شهر ســکونت دارد، بلکه فردی است که با دولت و تعاملات آن در ارتباط اســت و تکالیف و حقوقی را برعهده دارد؛ بنابراین شهروندی عبارت اســت از وضعیتی که به افراد به طور برابر حقوق و تکالیف ، آزادی ، محدودیت ، قدرت و مسئولیت در درون جامعه سیاسی را ارزانی می دارد» (شیانی ، ١٣٨٢: ٢٠- ٢١) و حقوق شهروندی «مجموعه ای از حقوق و اختیاراتی است که با رسمیت شناختن اصول 176 اساسی زندگی اجتماعی انسان ، امکان حضور و دخالت آنان را در امور اجتماعی و سیاسی جامعه خویش فراهم می کند» (کاتوزیان ، ١٣٧٧: ٣٨١) اما مفهوم شــهروندی و حقوق آن در گذشــته با امروز متفاوت بود.
برای مثال اگرچه در قانون اساسی ما، برای بوق زدن ، غیبت کردن و رفتارهایی این چنین حکمی وضع نشده اســت ، اما اخلاق شهروندی رعایت حقوق دیگران در این موارد را ملزم می داند؛ به عبارتی دیگر انجام اعمالی که در قانون جزو جرایم به شمار نمی آید، به دلیــل پیامدهای منفی ای که به دنبــال دارد بهبود وضعیت جامعه را به خطر می اندازد که جز بر هم خوردن تعادل اجتماع نتیجه ای ندارد؛ از این رو رعایت اصول اخلاقی و قانون نه تنها برای شــهروندان بلکه به منظور حفظ حقوق آنان ، در دستگاهای دولتی نیز قابل توجه اســت و توجه به این بخش از حقوق و اخلاقیات بر عهده خود شهروندان است ؛ بنابراین مقولۀ «شــهروندی » با برخورداری افراد یک جامعه از تمام حقوق مدنی ، سیاسی و فرصت های اقتصادی و اجتماعی زندگی مفهوم می یابد و شــهروندان که اعضای یک جامعه را تشکیل می دهند، با مشارکت در حوزه های مختلف و مسئولیت در برابر حقوق خود، به رشد نظم و امنیت در جامعه یاری می رسانند.