خلاصة:
نزدیک به پانزده قرن است که قوانین و مقررات اسلامی بر بخشی وسیعی از این کره خاکی حکم فرما بوده و گذشت قرون آمد و شد حاکمان و پیدایش رنساس در غرب و پیشرفت حیرت انگیز علم و دانش و فناوری نه تنها موجب کهنگی و نا کار آمدی آن نشده است، بلکه هر روز بر شادابی و نشاط و روز آوری آن افزوده شده و نیاز بشر به تعالیم عالیهی آن بیش از پیش هویدا گردیده است. آنچه قوانین و مقررات اسلامی را از قوانین بشری ممتاز میکند، ارزش و اعتباری است که این قوانین برای انسان و کرامتهای انسانی شماره کرده است. بر این اساس و به گواهی تاریخ شاهدیم که همه انسانها و حتی پیروان ادیان دیگر، همواره در دایرهی حکومت اسلامی در آسایش و آرامش بسر برده و از حقوق لازم بر خوردار بودهاند. یکی از این حقوق حق حیات و زندگی است که اسلام به آن اهتمام ویژهای داشته است، بطوری که حیات و ممات یک انسان را به منزله حیات و ممات همه انسانها دانسته و برای آن مجازاتهای بس سنگینی در نظر گرفته است. در این تحقیق زوایای پیدا و پنهان این حق را از منابع معتبر فقهی مورد واکاوی قرار میدهیم.
ملخص الجهاز:
از امیرالمؤمنین علی علیهالسلام روایتی نقل شده است که ایشان فرمودند: «انَّما قبلوا عقد الذّمة لتکون اموالهم کَاموالنا و دماءهم کَدماءنا» (آنها عقد ذمه را قبول کردند برای اینکه اموال و خون و جان آنها مثل ما باشد) در شرح «سیرالکبیر» امام سرخسی آمده است که از این جهت عقد ذمه را قبول میکنند که اموال و حقوق آنها مانند مسلمانان باشد» و به همین دلیل عدهای از فقها از نظر بعضی تکالیف مالی نیز اهل ذمه را با مسلمین مساوی دانستهاند(نشریه گروه تحقیقی دانشکده الهیات- ص 66) البته در این مقام نیستیم که ادعا کنیم در جامعه اسلامی حقوق اقلیتهای دینی از هر جهت با مسلمانان مساوی است، نه چنین چیزی وجود دارد و نه ما چنین ادعایی داریم، ولی میتوانیم بگوییم که این دسته از شهروندان حقوقی دارند که باید محترم شمرده شود، از جمله حق حیات.
درست است که فقهاء یکی از شرایط قصاص را تساوی در دین دانسته و گفتهاند مسلمان بخاطر قتل کافر قصاص نخواهد شد، مگر اینکه کشتن کفار برای او عادی شده باشد -که در این صورت قصاص خواهد شد- و مستند آن را روایت اسماعیل بن فضل از امام صادق علیهالسلام (حر عاملی- 1412- ج19- ص 79 و 80) و روایت محمد بن قیص از امام باقر علیهالسلام (همان- ص 80)دانستهاند، ولی در همین رابطه برخی از روایات، نظر به قصاص مسلمان دارد، از جمله: - ابن سکان از امام صادق علیه السلام نقل میکند که آن حضرت فرمودند: «اذا قتل المسلم یهودیاً او نصرانیاً او مجوسیاً فأرادوا ان یقیدوا ردوا الفضل دیة المسلم و اقادوه» (همان) یعنی هرگاه مسلمانی، یهودی یا نصرانی و یا مجوسی را به قتل برساند و اولیاء دم آنها بخواهند مسلمان را قصاص کنند، باید اضافه دیه او را پرداخت کنند.