خلاصة:
قرآن برای هدایت انسان ها روش های گوناگونی دارد که آنها احتجاجات قرآنی نامیده شده است. در این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی و روش گردآوری منابع کتابخانهای و محوریت قرار دادن دو تفسیر مهم المیزان علامه طباطبایی; و تفسیر مفاتیح الغیب (تفسیر کبیر) فخر رازی، برخی از احتجاجات قرآنی را بیان نمودیم. بهطورکلی احتجاج دو نوع میباشد؛ قولی مانند جدال احسن، برهان، خطابه، حکمت، موعظه حسنه، تمثیل و تشبیه میباشد و عملی مانند معجزه، تحدی و مباهله پژوهش حاضر هر دو نوع احتجاج پرداخته است. همچنین برخی از روشهایی که در قرآن برای احتجاج استفاده گردیده است عبارتاند از: 1- پیروی از معیارهای عقلی، 2- رعایت آداب و ارزشهای اخلاقی که در احتجاج رعایت ادب در حفظ احترام مخاطب، شرط آغازین برقراری ارتباط مؤثر، مطلوب و باثبات است. 3- روشهای مدارا کردن برای بیرون راندن خصم از موضعگیری و یا همراهی کردن وی، 4- روش استدلال به شیوه پرسش، 5- همراه کردن مثالهای محسوس با استدلالهای عقلی و عملی و ... که میتواند سهم عمدهای در موفقیت احتجاج داشته باشد.
ملخص الجهاز:
)نحل: ١٢١( علامه طباطبايي در ذيل اين آيه مينويسد از مقيد نمودن آيه کريمه با حکمت و موعظه و مجادله، فهميده ميشود که اين قيدها وابسته به طريقه و قانون گفتگو کردن است، پس رسول گرامي قدر را حکم نموده است که از اين سه راه، يکي را انتخاب بنمايد که هر يک براي دعوت، طريق خاص است، اگرچه جدالي که معناي آن اخص باشد دعوت به شمار نمي آيد.
)طباطبايي، ٣١٣١، ج٣٩: ١١٣( فخر رازي ذيل آيه مينويسد: بدانيد که حقتعالي به رسول خود امر فرموده است که به يکي از اين سه راه که حکمت، موعظه حسنه و جدال احسن، به مردم دعوت کنيد و خداوند متعال در آيه اي ديگر اين استدلل را ذکر نموده و فرمود: »و ل تجادلوا أهل الکتاب إلا بالتي هي أحسن«)عنکبوت: ١٣( و بايد بدانيد که دعوت به آموزه و مقاله بايد مبتني بر حجت و برهان باشد و مقصود از حجت اين است که يا اثبات آن آموزه و اعتقاد در قلب شنوندگان است يا هدف اين است که مخالف را مجبور کنيد و آن را مسدود کنيد و حق را به او بفهماند.
جدال احسن؛ و جادلهم بالتي هي أحسن فخر رازي ذيل اين آيه مي نويسد: و بدانيد که حقتعالي به رسول خود دستور داده است که با يکي از اين سه روش که عبارت است از حکمت، موعظه حسنه و مجادله احسن بحث به بهترين نحو، براي مردم دعوت کند.