خلاصة:
پژوهش گامی در جهت تولید علم و در ارتباط مستقیم با سرنوشت انسان ها بوده و قوام جامعه انسانی نیز وابسته به پایبندی به اصول اخلاقی است. اخلاق و پژوهش همواره در یک تعامل دوسویه با یکدیگر قرار داشته و بر یکدیگر اثرگذار هستند. هدف اصلی این پژوهش واکاوی درک اجتماع علمی از اخلاق پژوهش و ارائه مدلی برای ارتقای اخلاق پژوهش در دانشگاه های دولتی است. این پژوهش، ازنظر هدف، از نوع پژوهش های توسعه ای و به لحاظ رویکرد از نوع تحقیقات کیفی است که مبتنی بر روش فراترکیب است. بر اساس این روش، تلاش محققان بر آن بوده است تا به عوامل اساسی و موثر در اخلاق پژوهش دانشگاه ها پی برده شود. منبع اصلی گردآوری داده های این پژوهش، اسناد و مدارک، مطالعات پیشین و مطالب مطروحه در نشست ها و همایش های مرتبط با اخلاق پژوهش بوده است. بر اساس روش شناسی فراترکیب و با بررسی داده های به دست آمده تعداد ۱۰۰۹ کد استخراج شده و در فرآیند چندمرحله ای کدگذاری، در قالب های شش مقوله کلی و ۲۷ زیر مقوله تحت عنوان الگوی ارتقای اخلاق پژوهش، سازماندهی گردید. بدین ترتیب که با ارتقای مفاهیم حاصل از مرحله اول کدگذاری باز به سطوح انتزاعی بالاتر، برحسب ویژگی های شرایطی، تعاملی/ فرآیندی و پیامدی طبقه بندی گردید. این پژوهش نشان می دهد اخلاق پژوهش مفهومی پیچیده و چندبعدی است. بر این اساس، توجه چندجانبه و کلی گرا نسبت به اخلاق پژوهش و دوری از نگاه جزیره ای و جزءگرا لازم و ضروری است.
ملخص الجهاز:
اين مهم همچون حلقه مفقوده اي در اغلب فعاليـت هـاي جامعـه از جملـه فعاليت هاي دانشگاهي و به طور اخص پـژوهش هـاي دانـشگاه هـا خودنمـايي مـي کنـد بطوريکه يکي از نويسندگان اين حوزه مي گويد: «هنـوز هـم چـالش پـيش روي مـا آن است که استاد و دانشجو در عين تعليم و تعلم و تحقيق و تعامل ، اخلاق حرفه اي خـود را نيز رعايت نمايند و خروجي دانشگاه شهرونداني با اخـلاق ، بـا فرهنـگ و بـا رفتـار مناسب باشد» (نايدوو٢، ٢٠٠٥: ٣٨).
Wright تأليفات پيشين که از زواياي مختلفي (مقطع تحصيلي خاص همچون کارشناسي ارشـد، مکاني معين مانند يک دانشگاه بخصوص ، بازه زماني خاص مـثلا در دو سـال گذشـته ، موضوعي خاص شبيه علوم اجتماعي ، علوم اقتصادي يا فناوري ، بر اسـاس يـک نظريـه بخصوص ، با استناد به منبع و يا منابعي معين مثلا از ديدگاه نهج البلاغه و نظـاير آن ) بـه اين مسأله پرداخته شده و هر پژوهشگر از ديدگاه خويش به واکـاوي اخـلاق پـژوهش پرداخته و همچنين نتايج حاصل از بررسـي مقـدماتي مطالعـات مـرتبط پيـشين ، لـزوم کل نگري و بافت سازي از يافته هاي آن پژوهش ها ضرورت مي يابد.
ويژگـي هـاي فـردي شـامل تعهـد، صـداقت ، انگيـزه ، اسـتقامت و صـبر و مسئوليت هاي اخلاقي شامل مسئوليت ها به جامعه ، حاميان ، شرکا، موضوعات ، موضـوع تحقيق ، محققان ديگر، جمع آوري و تجزيه و تحليل داده ها و انتشار نتايج است و بهبود اخلاق تحقيق در ميان جامعه علمي نيازمند توسعه زيرسـاخت هـا و کيفيـت تحقيقـات است (مطلبي فرد، آراسته ، محبت و دستا، ١٣٩١: ٩٦).