خلاصة:
یکی از اقسام قراردادها، قرارداد قابل ابطال است.این قرارداد، نیز به طور کلی به دو دسته تقسیم می گردد. دسته اول که مهم ترین نیز است قراردادی است که نافذ است اما می تواند توسط دادگاه به قرارداد باطل تغییر یافته و بی اثر گردد. در این مورد ابطال در معنای حقیقی خود به کار می رود. دسته دوم قراردادی است که یکی از طرفین معامله یا شخص ثالث میتواند قرارداد را ابطال نماید. قرارداد قابل ابطال به طور کلی در حقوق انگلیس و فرانسه مورد پذیرش قرار گرفته، امّا در حقوق ایران، برخی، منکرِ وجودِ چنین عنوانی هستند. بهعلاوه، مفهوم، قلمرو، مبانی و آثار این نوع قرارداد در حقوق ایران به درستی تبیین نگردیده است. در رویه قضایی نیز قرارداد قابل ابطال جایگاه روشنی ندارد زیرا، اصطلاح «ابطال» در جای مناسب خود بکار نمی رود و این امر حکایت از عدم شفافیت این عنوان در رویه قضایی دارد. این تحقیق قرارداد قابل ابطال را در حقوق انگلیس، فرانسه، ایران و فقه به صورت توصیفی و تحلیلی بررسی می نماید و نتیجه می گیرد که چنین عنوانی، علاوه بر حقوق انگلیس و فرانسه، در حقوق ایران و فقه با اقسام و آثار مختلف وجود دارد و لازم است که مبانی قراردادهای قابل ابطال که در آن ابطال به معنای حقیقی خود به کار رفته و در بعضی از قوانین ایران و همین طور در فقه به آن اشاره شده است، مورد توجه و بررسی بیشتر قرار گیرد.
One kind of contracts is voidable contract. This contract is generally divided into two groups. The first one which is the most important one is a contract that has been concluded validly but it can be invalidated and effectless by the court. In this case, avoidance is used in its precise meaning. The second one is a contract that can be avoided by one of the parties to the contract or a third party. Voidable contracts have been generally accepted in English and French law but some have claimed that a voidable contract in its precise meaning does not exist in Iranian law. In addition, the concept, scope, bases and effects of voidable contracts have not been clarified in Iranian law. In judicial decisions the concept of voidability has a more ambiguous position because the term ibtal (avoidance) has not been employed in its proper place and this fact shows that this concept is still unclear in the judicial decisions. This article, through a descriptive-analytic method, examines the concept of voidability in English, French and Iranian law as well as Islamic law and concludes that, in addition to English and French law, different kinds of voidable contracts with different effects exist in Iranian and Islamic law and it is necessity to deal with the bases of voidable contracts in which avoidance has been used in its precise meaning and has been referred to in certain Iranian statutes and in Islamic law.
ملخص الجهاز:
قرارداد قابل ابطال در حقوق کشورهای انگلیس و فرانسه مورد پذیرش واقع شده (گرچه چنانکه بعدا توضیح داده خواهد شد، در حقوق فرانسه این عنوان ذیل عنوان بطلان نسبی قرار می گیرد)، اّما از آنجا که این عنوان ، در ظاهر، با مبانی حقوقی ما ناسازگار و با ذهن حقوق دانان ما نامأنوس است ، برخی از استادان حقوق ، منکر وجود چنین عنوانی در حقوق ایران شده اند و بعضی نیز اجمالا آن را پذیرفته اما تحلیل دقیقی از آن ارائه ننموده اند.
از احکام پراکنده ای که در برخی از قوانین دیده می شود، می توان ادعا کرد که حکم وضعی قابلّیت ابطال که قابل تطبیق با حقوق انگلیس و فرانسه باشد، در حقوق ایران وجود دارد، منتها این عنوان از شفافیت لازم برخوردار نیست ، به طوری که در آثار نویسندگان حقوقی و رویه قضایی و از همه مهم تر، در متون قانونی، به طور دقیق به کارنرفته است .
» 1 به عنوان نتیجۀ بحث میتوان گفت ، در حقوق فرانسه ، قابلّیت ابطال (بطلان نسبی)، ضمانت اجرای نقض قواعد تأمین کنندٔە منافع خصوصی اشخاص (علی الاصول یک طرف ٢و در مواردی طرفین ٣و در موارد نادر و استثنائی ثالث )٤است که قانون گذار، برای حمایت از این قبیل اشخاص برقرار نموده و طی آن ، به ذینفع ، اختیار میدهد با استناد به بطلانِ نسبی، آثار را از زمانِ انعقادِ قرارداد زایل سازد که در این صورت ، گویی، از آغاز، قراردادی منعقد نگردیده است ٥(٢٧٩-٢٠٠٨:٢٧٨ ,Flour, Aubert et Savaux) و یا با تأییدِ قرارداد و یا عدمِ ابطال در مهلت قانونی (شمول مرور زمان )، قرارداد را حفظ نماید و موجبات دوامِ آثارِ حقوقی را فراهم سازد.