خلاصة:
از برجسته‌ترین ویژگیهای تمدّن و فرهنگ اسلامی، «مدارس علوم اسلامی» هستند. تعالیم اسلام و سیرۀ پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) به برکت تلاش و کوشش این مراکز از آغاز ظهور و گسترش اسلام در اقصی نقاط جهان امکا نپذیر شد؛ زیرا با توسعۀ نفوذ اسلام در کشورها و آشنایی مردم با فرهنگ و تعالیم غنی اسلامی، استقبال عمومی مردم برای آموزش و فراگیری احکام اسلامی طلب می‌کرد که مراکزی برای آموزش و تعلیم احکام و معارف والای اسلام ایجاد شود، از این رو ابتدا مساجد به عنوان اوّلین مراکز آموزشی، مورد استفاده قرار گرفت؛ امّا با گسترش رو زافزون طالبان علوم اسلامی، مراکز جدیدی به نام «مدرسه» به وجود آمد که تا کنون پایگا ههای علم و اندیشه و خاستگاه هزاران فقیه، دانشمند و دانش پژوه بوده است. در این میان مدارس علوم دینی خراسان بزرگ، به ویژه حوزۀ کهنسال و پرمایۀ مشهد مقدس از اهمیّت و جایگاهی رفیع برخوردار است. در دورۀ تیموریان، شهر مشهد شاهد رشد و شکوفایی فرهنگی، اجتماعی و به خصوص تحوّلات جدّی در پیدایش معامری اسلامی بود. در این زمان علاوه بر مسجد زیبا و باشکوه گوهرشاد، مدارس مهمّی چون بالاسر، سید میرزا، دودر، پریزاد با معماری و طرحهای بسیار عالی احداث شد که دو مدرسۀ اخیر هنوز پابرجاست. در مطالعه و تحقیق پیرامون مدارس تاریخی حوزۀ علمیه مشهد 18 مدرسه مربوط به دوران تیموریان، صفویان، قاجاریان بررسی شدند. گرچه هم اکنون فقط 6 مدرسه از این تعداد (نواب، خیرا تخان، عباسقلی خان، میرزاجعفر، پریزاد، دودر) برجای مانده و دیگر مدارس تاریخی کهن مانند مدارس حا ج حسن، باقریه، ابدال خان، سلیمانیه، مدرسه نو، رضوان، فاضل خان، پایین پا، مستشاریه، حاج صالح بخارایی و حاج آقاخان به کلی نابود شد هاند. در این نوشتار با هدف نشان دادن سبک معامری و هنر اسلامی در بافت مدارس تاریخی در مشهد نگاهی گذرا بر تعدادی عکس‌های آنها خواهیم داشت. حدود 344 عکس از مدارس اسلامی در مشهد و اطراف حرم در مرکز مدیریت امور اسناد و مطبوعات سازمان کتابخان هها موجود است. عمدۀ این عکسها مربوط به ساختمان و بنای دورۀ تخریب یا بازسازی است. با این حال از بررسی این عکسها می توان به نوع و شیوۀ معماری مدارس اسلامی دست یافت.
(
, 
, 
)
