خلاصة:
واژه «شهروند» از جمله مفاهیمی است که در بستر زمان به تکامل رسیده؛ در دوران باستان افراد به محض ورود به عرصه های اجتماعی، اشخاص مکلف و نه محق شناخته می شدند؛ اما در دوران معاصر افراد به دلیل عضویت در دولت- کشور دارای تکالیف متعدد و متقابلا حقوق سیاسی، اجتماعی، مدنی و فرهنگی نیز هستند، از اینرو به آنها شهروند اطلاق می شود. مبنای اولیه حقوق شهروندی اصل کرامت انسانی است که به موجب آن حقوق و امتیازاتی که ضامن برابری و احترام افراد در جامعه می باشد، باید به وجود آید و هرگونه بی عدالتی نفی گردد. در کشور ایران حقوق شهروندی در قانون اساسی و قانون آئین دادرسی کیفری به عنوان قوانین عام، و قانون برنامه چهارم توسعه و قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی به عنوان قوانین خاص لحاظ شده است. از مهم ترین مصداق های حقوق شهروندی، حق دادخواهی افراد هست که وفق آن، چنانچه حقوق و آزادی های مشروع و اساسی فردی شخص مورد تعرض واقع شود، برای احقاق حق و جبران خسارت می تواند به مراجع ذیصلاح قانونی مراجعه نماید و مراجع مذکور باید در کمال استقلال در یک دادرسی عادلانه به ادعای وی رسیدگی کنند. از آنجایی که حق دادخواهی ضامن اجرای سایر حقوق می باشد، لازم است در پژوهشی مستقل و همه جانبه مورد بررسی قرار گیرد. پژوهش حاضر در دو قسمت مفهوم شناسی و بررسی حقوق متهم در فرآیند دادرسی مورد مطالعه قرار گرفته است.