ارزیابی راهبردهای قرآن پژوهان در برون رفت از چالش‌های کلامی آیۀ اهلاک (اسراء/ 16) مقالة

خوانش ابتدایی آیۀ شانزدهم سورۀ إسراء، خواننده را با سه چالش‌ مواجه می‌سازد. اولین چالش، تقدم ارادۀ هلاکت از سوی خداوند (أردنا)، پیش از عمل فسق اهل قریه (ففسقوا) است؛ از این چالش در ادبیات کهن تفسیری به «تقدم جزاء بر عمل» و در ادبیات امروزی نیز به «قصاص قبل از جنایت» تعبیر می‌شود. مسئلۀ چالش مزبور چرایی ارادۀ هلاکت اهل قریه، پیش از ارتکاب فسق است. چالش دیگر، تعلق امر الهی بر فسق و قبح عقلی آن، طبق ظهور عبارت «ففسقوا» است. چالش سوم جبر و عدم ارادۀ عبد است زیرا به سبب ارادۀ محتوم الهی بر اهلاک، امر تکوینی بر بندگان نیز محقق شده است؛ اعم از اینکه «مأمورٌ به» طاعت باشد یا فسق، آنچه مهم است به دلیل تخلف ناپذیری امر الهی و هلاکت تکوینی بندگان اوست. این جستار که با روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته است، با استحصال راه‌حل مفسران، توانسته از ترکیب تفسیر دو عبارت «اراده» و «أمر» با ساختارهای ادبی محتمل عبارات «إذا أردنا أن نهلک قریة» و «أمرنا مترفیها» چهل‌ودو احتمال استخراج کند. از میان این چهل‌ودو احتمال تفسیری، تنها پانزده احتمال، عاری از چالش‌های سه گانۀ مذکور است و می‌تواند موجه به حساب آید اما آنچه قابل مداقه است اینکه گریز از چالش‌های پیشین، ناگزیر از ملاحظات ادبی مجاز، حذف و یا تقدم و تأخر شرط و جزا نیست. ارجحیت مجاز بر سایر فنون ادبی، تأویل آیه را تنها بر سه وجه متمرکز می‌سازد. چالش معرفتی، آیه اهلاک، تقدم جزا بر عمل، عقاب بلا بیان، جبر، اراده‌الهی، امرالهی.