خلاصة:
آموزشوپرورش از مهمترین و تأثیرگذارترین نهادهایی است که سیاست هویتی دولتها را در عمل اجرا میکند و کتب درسی مهمترین منبعی هستند که با بررسی آنها میتوان به درک روشن و واضحی از سیاستهای هویتی دولتها دست یافت. در میان کتب درسی نیز کتاب تعلیمات اجتماعی به دلیل پوشش دادن مباحث تاریخ، جغرافیا و جامعهشناسی بیش از سایر کتب میتواند سیاست هویتی هر دولت را بازنمایی کند. بر این اساس در این مقاله به بررسی سیاست هویت در کتابهای تعلیمات اجتماعی دوره اول متوسطه پرداخته میشود. پرسش اصلی این است که محتوای کتابهای تعلیمات اجتماعی دوره اول متوسطه تا چه اندازه به ابعاد و گرایشهای مختلف هویت در ایران توجه داشته است؟ برای پاسخ به این پرسش سیاستهای هویت ملی، قومی، دینی، مذهبی و جنسیتی به تفکیک موردبررسی قرار میگیرند تا این فرضیه به آزمون گذاشته شود که محتوای کتابهای تعلیمات اجتماعی دوره اول متوسطه نشانگر توجه نامتناسب و نامتوازن به ابعاد و گرایشهای مختلف هویت در ایران است. روش پژوهش مبتنی بر تکنیک تحلیل محتوای کیفی با رویکرد قیاسی است و سه کتاب تعلیمات اجتماعی دوره اول متوسطه نظری که در سال 1400-1399 در مدارس ایران تدریس شدهاند موردمطالعه قرار گرفتهاند. نتایج و یافتهها نشانگر آن است که تناسب و توازن لازم در توجه به ابعاد مختلف سیاست هویتی در کتب موردبررسی وجود ندارد.
Education is one of the most important and influential institutions that implements the identity policy of governments in practice, and educational textbooks are the most important sources that can be used to understand government identity policies. Among the textbooks, the book of Social Education can represent the identity policy of any government more than other books due to its coverage of history, geography and sociology. Accordingly, in this article, the identity policy in the social education textbooks of the first period of high school of Iran is examined in order to recognize the official identity policy. This article examines the politics of identity in the social education textbooks of the first period of high school. The main question is to what extent the content of social education textbooks in the first period of high school has paid attention to different dimensions and trends of identity in Iran? To answer this question, national, ethnic, religious, faction and gender identity policies are examined separately to test the hypothesis that the content of first period of high school social education textbooks shows a mismatch and imbalance in attention to different dimensions of identity policy. The research method is based on the technique of qualitative content analysis with a deductive approach and three books of social education in the first period of high school that were taught in Iranian schools in 2020-2021 have been studied. The results and findings indicate that there is no necessary balance in the various dimensions of identity policy in the considering books
ملخص الجهاز:
بر این اساس پرسش اصلی این است که محتوای کتابهای تعلیمات اجتماعی دوره اول متوسطه تا چه اندازه به ابعاد و گرایشهای مختلف هویتی در ایران توجه داشته است؟ برای پاسخ به این پرسش سیاستهای هویت ملی، قومی، دینی، مذهبی و جنسیتی به تفکیک موردبررسی قرار میگیرند تا میزان توجه محتوای کتابهای تعلیمات اجتماعی دوره اول متوسطه به ابعاد و گرایشهای مختلف هویت در ایران مشخص شود.
با توجه به این خلأ نظری و مصداقی، سعی میشود گرایشهای مختلف سیاست هویت جمهوری اسلامی ایران در کتب تعلیمات اجتماعی دوره اول متوسطه موردبررسی قرار گیرد.
نمای کلی سیاست هویت جمهوری اسلامی ایران در پاسخ به این پرسش که محتوای کتابهای تعلیمات اجتماعی دوره اول متوسطه تا چه اندازه به گرایشهای مختلف سیاستهای هویتی پرداخته است، بر اساس مجموع فراوانی جملات در کتابهای تعلیمات اجتماعی باید گفت 3584 جمله حاوی سیاستهای هویتی بودهاند.
در جدول زیر، فراوانی و درصد توجه متن و تصاویر کتب تعلیمات اجتماعی دوره اول متوسطه به ابعاد و گرایشهای مختلف هویتی و میزان جهتگیری منفی آنها قابلمشاهده است: جدول شمارهی 4: فراوانی جملات و تصاویر نشاندهنده انواع سیاستهای هویتی {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} هویتملی در پاسخ به این پرسش که کتابهای تعلیمات اجتماعی دوره اول متوسطه تا چه اندازه به مؤلفههای سیاست هویتملی ـ ایرانیت، اسلامیت و تجدد ـ پرداختهاند، یافتهها حاکی از آن است که در این زمینه، هویت ملی با 3118 جمله، بیشترین اهمیت را در میان گرایشهای مختلف سیاستهای هویتی داشته است.