خلاصة:
چکیده:ادیان الهیهم خود ظرفیت بسیارغنی وتجدید شونده ای برای تولید وعرضه یک فرهنگ متعالی متناسب باظرفیت های آموزه ای واهداف ورسالت این جهانی خود به بشراجتماعی دارندوهم بسته به ظرفیت آموزه ای، موقعیت اجتماعی، کمیت وکیفیت موالیان، نحوه تعامل آنها با تعالیم وحیانی، قرائت هاوتفسیرهای ارائه شده ازسوی دین پژوهان، فرصت ها و محدودیت های محیطی و...نقش بسیارقاطع وتعیین کننده ای در مواجهه هدفمند با فرهنگ عرفی مستقر و مولفه های آن دارند. از این رو، نسبت میان دین و فرهنگ و نحوه تعامل آندو بویژه درفرایند تاریخ اجتماعی بشر، ازجمله موضوعاتی است که عموماازسوی جامعه شناسان دین مطرح شده ودرمقام پاسخ بدان، دیدگاهها و مواضع مختلفی اتخاذ شده است.این نوشتاردرصدد است تا با تامل در آرا و اندیشه های دین پژوهان که عمدتا با رویکرد های الهیاتی و کاوش های درون دینی صراحتا یا ضمنا به این موضوع ورود کرده اند، پاسخ سوال فوق را از منابع و متون مربوط استخراج و مورد تحلیل قراردهد. براین اساس، سوال اصلی آن نسبت های محتمل میان دین و فرهنگ به مثاله دو نظام معنایی ازمنظر الهیاتی و از دید اندیشمندان منتخب است. روش آن در مقام گردآوری، اسنادی و در مقام تحلیل، تفسیری استنباطی است.
The divine religions have a very rich and renewed capacity to produce and
present a transcendental culture that conforms to their doctrinal
capacities, goals, and mission to social humanity. The also depend on their
doctrinal capacity, social status, quantity, and quality of their followers,
how they interact with revelatory teachings, readings and interpretations
provided by religions researchers, opportunities and environmental
constraints and the like. They have a very decisive and absolute role in the
purposeful confrontation with the established customary culture and its
components. Therefore, the relationship between religion and culture and
how they interact, especially in the process of human social history, is one
of the topics that is generally raised by sociologists of religion, and
different views and positions have been adopted in response to it. This
paper tries to extract and analyze the answer to the above question from
the relevant sources and texts by focusing on the viewpoints and thoughts
of religions researchers who have worked on this issue explicitly or
implicitly, mainly through theological approaches and intra-religious
explorations. Accordingly, its main question is the possible relations
between religion and culture as two semantic systems from the theological
point of view and from the point of view of selected thinkers. The method
of data collection is documentary and the method of analysis is inferential
interpretation
ملخص الجهاز:
مراحل این جلوهنمایی را بهصورت انتزاعی میتوان اینگونه تقریرکرد: تبلیغ دین به زبان قوم، بهعنوان اولین جلوهنمایی دین در عالم خاکی؛ پذیرش تدریجی دین از سوی آحاد مردم (باورمندی اشخاص و التزام به رعایت احکام و ارزشهای آن)؛ جلوهنمایی عینی جهان انفسی مومنان در قالب یک نظام معنایی کموبیش مشترک به شکلگیری فرهنگ عامه دینی (منظومهای بههمپیوسته از اعتقادات، ارزشها، نگرشها، هنجارها، احساسات، نمادها و رفتارهای دینی مشترک)؛ تبلور و تجسد فرهنگ دینی مشترک در چارچوب نهادها و صورتبندیهای الگویی و قواعد زیستجمعی (با هدف ساماندهی به کنشها، کنشهای متقابل، مناسبات ساختیافته، روندها و نحوه پاسخگویی به نیازهای شناختهشده و تامین ضرورتها و اقتضائات حیات جمعی)؛ و به موازات آن شکلگیری تدریجی معرفت دینی در سطح عمومی (تقویت دانش، بینش، نگرش مومنان در پرتو سلوک ایمانی و کسب تجربههای دینی) و در سطوح تخصصی (در قالب مجموعهای از دانشهای الهیاتی که دینپژوهان در پرتو مطالعات روشمند خود در مقام تفسیرآموزهها بدان وصول یافتهاند)؛ بازتولید فرهنگ عمومی و تخصصی دینی از طریق چرخههای جامعهپذیری و انعکاس مستقیم و با واسطه آن در جهانزیست مومنان، سبک زندگی آنها، روندهای روزمره حیات جمعی و نظام رفتاری آنهاست.
برخی از منابع که با قدری تسامح میتوان از آنها بهعنوان پیشینه یادکرد و البته هیچیک از آنها با آنچه نویسنده درصدد انجام آن است، انطباق کامل ندارد، از این قرارند: فرهنگ و دین (برگزیده مقالات دایرهالمعارف دین)، ویراسته: میرچا الیاده، ترجمه: بهاءالدین خرمشاهی و دیگران، تهران، طرح نو، ۱۳۷۴؛ دین و فرهنگ در جامعه پساصنعتی، دانیل بل، ترجمه: مهسا کرمپور، فصلنامه ارغنون، ش 18، پاییز 1380، صص 159- 183؛ فلسفه فرهنگ، علیاصغر مصلح، تهران، انتشارات علمی، ۱۳۹۳؛ فرهنگ ناب اسلامی، علی ذوعلم، قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، ۱۳۹۷؛ تحلیل نقش دین در جامعه، همایون همتی، فصلنامه معرفت ادیان، ش۱۵، تابستان ۱۳۹۲، صص ۵-۱۶ و تبیین فرایند تکوین و تحول فرهنگ با تاکید بر حکمت صدرایی، محسن لبخندق، رساله دکتری، دانشگاه باقرالعلوم (علیهالسلام)، 1395.