خلاصة:
این پژوهش نقش حاکمان محلی را در برهمزدن امنیت ایالات سرحدی خراسان و استرآباد از انعقاد قرارداد آخال تا پایان دولت ترازی بررسی میکند. پرسشهای اصلی پژوهش حاضر عبارتند از: 1. حاکمان محلی چگونه باعث برهمزدن امنیت مناطق تحت کنترل خود و سرزمینهای اطراف میشدند؟ 2. دلایل تلاش حاکمان محلی برای برهمزدن امنیت این مناطق چه بود؟ این پژوهش دو فرضیه دارد: حاکمان با تحریک ترکمنها به آشوب و ایجاد ناامنی، باعث برهمزدن امنیت مناطق تحت کنترل خود و مناطق اطراف میشدند؛ 2. منافع شخصی حاکمان محلی علت اصلی تلاش آنان برای برهمزدن امنیت این مناطق بود. روش پژوهش در مقاله حاضر، توصیفی- تحلیلی و بر مبنای منابع اسنادی آرشیوی و چاپشده، سفرنامهها، خاطرات و آثار پژوهشی است.
ملخص الجهاز:
نقش حاکمان محلي در برهم خوردن امنيت منطقه پس از انعقاد قرارداد آخال با آنکه جدايي بين ترکمن هاي دو سوي مرز، باعث تضعيف نيروي جنگاوري آنان شده بود و دولت ايران به راحتي ميتوانست تحرکات آنان را کنتـرل کنـد؛ امـا روحيۀ صحرانشيني و سرباززدن از هرگونه انقياد در بين آنها همچنان وجود داشت .
همراهي و همکاري با ترکمن هاي غارتگر براي آنان فوايدي در بر داشت : اول اينکـه حاکمـان محلي ميتوانستند با دريافت مبالغي، امنيت غارتگران را در منطقه تحت نفـوذ خـود تـأمين کنند و اجازه عبور از سرزمين هاي خود را به آنها بدهند تا در آن سوي ايـالات سـرحدي بـه غارت بپردازند (افشار آرا، ١٣٨٠: ٧٩)؛ دوم ، از طريق تبـانيکـردن بـا غـارتگران ، از مردمـان طايفه و منطقۀ تحت کنترل خود در مقابل غارتگري محافظت ميکردنـد؛ سـوم ، تـرکمن هـا ترجيح ميدادند که اموال غارتي خود را در مقابل وجهي به حاکمان سرحدي واگـذار کننـد؛ چهارم ، با وجود خطر غارتگريهاي ترکمن ها، قدرت هاي کوچک محلي ترجيح ميدادنـد کـه مطيع حاکمان ايالت باشند تـا امنيتشـان حفـظ شـود (سـديدي، ١٣٩١: ٩٤).
مسئولان گمرک خرتوت با اين گروه هاي شيخي و ساتلق برخورد کردند و شجاع الدوله که از آنان کينه به دل گرفته بود، بـه اسـپينلا١ رئـيس گمرک قوچان شکايت کرد که مأموران گمرک خرتوت با يموت ها معاونت کرده اند، در حالي که ايـن موضوع درست نبود و عکس ماجرا اتفاق افتاده بود (همان : ٣٣٤-P٥٠١-K١٠-GH١٣٢٥).