خلاصة:
در طول تاریخ تحولات معماری ایرانی، عصر صفوی جایگاه ویژهای دارد. بهطوریکه این دوره را درخشانترین دوره معماری ایران میدانند. ایجاد حکومت مقتدر، امنیت، هنردوستی پادشاهان صفوی و پیشرفتهای هنری از جمله عوامل موثر در شکوه معماری این عصر است. در بررسی وضعیت زنان در تاریخ ایران، دشواریهایی بهسبب نگاه مورخان به جایگاه آنان وجود دارد. بهرغم اهمیتندادن یا سکوت منابع در مورد آنان، زنان در تحولات جامعه خود ازجمله هنر معماری موثر بودهاند. برخلاف تاثیر این نگاه و پیامدهای آن در تحقیقات تاریخی، شاهد سهم زنان بهعنوان کارفرمایان هنری هستیم. ازجمله این آثار مدرسه چهارباغ است که بهعنوان شاهنامه معماری اواخر این دوره میتوان به آن اشاره کرد. هدف از این مطالعه، بررسی سهم زنان در معماری عصر صفوی با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانهای است.
Safavid era has a high status in Iran’s history of architectural developments. Some
believe that this era is the most brilliant one in the history of Iranian architecture.
Among the factors affecting the brilliance are the powerful government, safety,
artistic developments, and Safavid kings’ interest in art. It is difficult to explore the
status quo of women in the history of Iran due to historians’ look at women’s status.
Although historical resources have ignored the high status of women, they have
influenced different aspects of society including architecture. Despite the look, it can
be seen that women have played a great role as artistic employers. Among their
influence on architecture is Chahar Bagh School which can be seen as bible of
architecture in the late period. The study aimed at exploring the role of women in
architecture of Safavid era using a descriptive-analytical method and library
resources.
ملخص الجهاز:
اين مطالب به صورت مستقيم نيامده بلکه ضمن بيان مطالبي دربارٔە جايگاه زنان قدرتمند دربار و مطالبي پيرامون آن ها، اشاراتي به ساخت برخي آثار و بناها نظير مدارس ،کاروان سراها و مساجد شده که آن هم به دليل نگاه ويژٔە سفرنامه نويسان اين دوره بوده است .
از ديگر کارفرمايان آثار معماري اين دوره ، دختر ديگر شاه عباس اول به نام شاهزاده بيگم است که مدرسه اي به نام شاهزاده در اصفهان بنا کرده بود.
از ديگر آثارهاي معماري اين دوره ميتوان به مدرسۀ شاهزاده اشاره کرد که از آثار ساخته شده به دستور دختر شاه سلطان حسين صفوي، شهربانو خانم است .
اين بنا توسط پري خان خانم ، دختر شاه طهماسب در مجاورت محلۀ چرخاب و چهارسو نقاشي، ساخته شده بود و پس از ويراني با اجازٔە علما، از مصالح آن در ساخت مدارس و مساجد ديگر استفاده شد (رفيعي مهر آبادي، ١٣٥٣: ٢٩) با نگاهي گذارا به آثار ايجادشده که هرچند برخي از آن ها در طي زمان از بين رفته اند، شاهد سهم زنان به عنوان کارفرمايان يا حاميان هـنر معماري در اين دوره هستيم ، هرچند سهم آن ها با توجه به جايگاه خاص آنان از نظر اجتـماعي است .
از ديگر آثار زنان در اين دوره ساخت کاروان سرايي در نزديکي قزوين است که توسط مادر شاه عباس ساخته شده و گنجايش نزديک به هزار نفر با چهارپايان آن ها را داشته است (پناهي، .