رهیافت‌هایی به مفهوم و خاستگاه «طنین» در شعر و اندیشه‌ی طاهره صفارزاده مقالة

طاهره صفارزاده (۱۳15-۱۳۸۷)، شاعر، نظریه‌پرداز، مترجم و استاد دانشگاه از شاعران برجسته‌ و پیشرو شعر مدرن فارسی در دهه‌های چهل و پنجاه خورشیدی به شمار می‌رود. او که‌ دانش‌آموخته‌ی زبان و ادبیات انگلیسی و نقد ادبی از دانشگاه شیراز و آیووای امریکا بود، رویکردی علمی به شعر و مسئله‌ی ادبیات داشت و معتقد به شعری متعهدانه و روشنگرانه بود که بر مخاطب تاثیر عمیق‌تری بگذارد. بر همین اساس صفارزاده نظریه‌ای ادبی باعنوان «شعر طنین» را در شعر معاصر فارسی پیشنهاد کرد و کوشید بوطیقای شعر خود را بر آن استوار کند. او کلیت نظریه‌ی خود را در عبارت «طنین حرکتی است که حرف من در ذهن خواننده می‌آغازد»، گنجانیده است. با گذشت حدود پنج دهه از طرح نظریه‌ی طنین و نگارش مقالاتی درباره‌ی وجوه مختلف آثار ادبی صفارزاده، به مسئله‌ی چیستی و چگونگی شعر طنین و میزان توفیق و کاربست آن چنان‌که باید، پرداخته نشده است. در این مقاله ضمن تعیین و تبیین واژگان اساسی و کلیدی نظریه‌ی طنین، کوشیده‌ایم ازمنظر رهیافت‌های مختلف به مفهوم، خاستگاه، چیستی و چگونگی کاربرد آن در شعر و اندیشه‌ی صفارزاده دست ‌یابیم. برابر یافته‌های این پژوهش، مهم‌ترین شگردهای صفارزاده برای ایجاد طنین در ذهن مخاطب و تاثیرگذاری بر او، شگردهای تداعی و تکرار به شیوه‌های گوناگون ادبی است. او هم فرم و هم محتوا را بستر ایجاد طنین در شعر می‌کند و هر دو را متقابلا از یکدیگر متاثر می‌سازد. با همه‌‌ی این کوشش‌ها، نظریه‌ی شعری طنین با استقبال چندانی ازطرف شاعران روبه‌رو نشده است.

Tahereh Saffarzadeh (1836-2008), poet, theorist, translator, and university professor, is one of the famous and leading poets of modern Farsi poetry in 1960s and 1970s. as a graduate of English literature from Iowa university, she had a scientific approach toward poetry and literature itself, which is a committed and enlightening poetry with a deep effect on the audience so she suggested a literary theory entitled “resonance poetry” for the modern Farsi poetry and tried to set her poetics on this basis. She placed her whole idea in a sentence “resonance is a motion my words initiate into the reader’s mind”. After about five decades of this theory and studies conducted on the different aspects of Saffarzadeh`s works, resonance poetry and its applicability has not been addressed as it should be. This study is aimed at defining and explaining the keywords of resonance theory thorough different approaches to find its concept, origin, quiddity, and applicability in Saffarzadeh`s poems and thoughts. Findings indicate that the most important techniques Saffarzadeh used to create resonance into the audience’s mind are evoke and repetition through different literary devices. She turned both form and content into a groundwork to create resonance and had them affect each other reciprocally.in spite of all efforts, among all modern Farsi poetry’s trends and movements, poets have not paid any considerable attention to this theory.

علي تسليمي نيز در کتاب گزاره هايي در ادبيات معاصر ايران ، با عبور سهل انگارانه از نظريه ي طنين که صفارزاده خود ويژگيهاي مهمي براي آن برشمرده است ، تنها به اين جمله اکتفا کرده است : «صفارزاده به جاي آهنگ و وزن آهنگين از واژه ي طنين استفاده ميکند» (تسليمي، ١٣٨٧: ٩١). تنها مقاله اي که در آن به طورضمني، اشاره هاي دقيق تري به طنين در شعر صفارزاده ازمنظر نظريه ي ادبي شده ، مقاله ي «نقد شعر طاهره صفارزاده » از احمد خليلي و رضا ستاري (١٣٩٢) است که نويسندگان ضمن تشريح گفته هاي صفارزاده درباره ي طنين ، بر گرايش را او به کنارگذاشتن وزن و روي آوردن به شعر منثور و استفاده از ويژگيهاي آوايي کلام تأکيد داشته اند؛ اما در اين مقاله به خاستگاه ، مفهوم نظري، شيوه هاي اجرا و شگردهاي صفارزاده اشاره اي نشده است . از خود صفارزاده نيز علاوه بر شعرهايش که در آن ها به کليدواژه هاي اصلي شعر طنين اشاره کرده است ، تنها سه گفت وگو در دست است : اول ، با محمد حقوقي (مجله ي فردوسي،١٣٥٠)، دوم با محمدعلي اصفهاني (ويژه نامه ي کيهان ، ١٣٥٦) و سرانجام با بهرام قاسمي (روزنامه اطلاعات ، ١٣٥٩) که در آن ها بسيار مختصر و گذرا به مسئله ي شعر طنين اشاره کرده است و عملا متني که در آن به چيستي و چگونگي اين نوع پرداخته شده باشد، موجود نيست .