خلاصة:
زمینه و هدف: یکی از ادوار سبک‌شناسی شعر فارسی، دوره ای موسوم به دورۀ بازگشت است. شاعران مکتب بازگشت، دارای سبک شخصی نیستند و تنها سبک شاعران کهن را تقلید کردند؛ اما گاه با همان شیوۀ تقلید، آثار بدیعی آفریدند. درنتیجه تامل در چگونگی اقتفاهای آنان از شاعران پیشین میتواند نتایجی را برای ادب‌دوستان به ارمغان آورد. این مقاله یکی از شاعران دورۀ بازگشت به نام محمدخان دشتی را معرفی میکند و به بررسی ویژگیهای سبکی در اشعار وی میپردازد.
روش مطالعه: در این پژوهش، اشعار محمدخان دشتی با روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای ـ اسنادی از جهت ویژگیهای زبانی، ادبی و فکری با روش تحلیل محتوای کیفی و کمّی بررسی میشود.
یافته ها: محمدخان دشتی از شعرای دورۀ دوم مکتب بازگشت محسوب میشود. مبنای کار وی بر تقلید صرف استوار است و اندک ابداع و نوآوری در آن دیده نمیشود. هم از نظر لفظ و شیوۀ بیان و هم از نظر محتوا و مضمون و توصیف، تنها سعی دارد به سرمشقهای خود نزدیک شود که البته در این راه تا حدودی موفق بوده است.
نتیجه گیری: از حیث ساختار و قالب شعری، دو قالب قصیده و غزل، محل انعکاس مضامین غنایی این شاعر است. در دیوان وی از اوزان سنگین و مهجور خبری نیست و اوزان بکاررفته، همگی از اوزان کثیرالاستعمال است. وی در جناسهای خود از واژه های ساده استفاده کرده است و با استفاده از مصادیق تکرار بر موسیقی کلام خویش افزوده است. اکثر لغات در اشعار وی ساده و قابل فهم و دور از ابهام و پیچیدگی است. در سطح نحوی، کاربرد ویژگیهای دستوری فارسی کهن، موجب کهنگی زبان وی شده است. از نظر بلاغی و ادبی، آرایه های جناس و تشبیه بسامد بیشتری نسبت به دیگر آرایه ها دارد. استفاده از صنایعی مانند تناقض، تمثیل و اسلوب معادله، تاثیرپذیری او از سبک هندی (سبک ماقبل) را اثبات میکند. در سطح فکری، محمدخان سعی در بیان افکار دوران سعدی و حافظ دارد و مضامین عاشقانه، مدح و مرثیه از مهمترین درونمایه های اشعار اوست. اما با وجود تصدی منصب سیاسی، مسائل اجتماعی و سیاسی زمان شاعر، انعکاسی در اشعار وی ندارد.
BACKGROUND AND OBJECTIVES: One of the stylistic periods of Persian poetry is the period called the period of return. Returning poets do not have a personal style and only imitated the style of ancient poets; But sometimes, with the same method of imitation, they created original works. As a result, reflection on how they came to be from previous poets can yield results for literary lovers. This article introduces one of the poets of the return period named Mohammad Khan Dashti and examines the stylistic features in his poems.
METHODOLOGY: In this research, the poems of Mohammad Khan Dashti are studied by the library-documentary method for linguistic, literary and intellectual characteristics by the method of qualitative and quantitative content analysis.
FINDINGS: Mohammad Khan Dashti is one of the poets of the second period of the school of return. His work is based on mere imitation and there is little innovation in it. Both in terms of word and style of expression and in terms of content, content and description, it only tries to approach its own examples, which, of course, has been somewhat successful in this way.
CONCLUSION: In terms of structure and form of poetry, the two forms of ode and lyric are the place of reflection of the lyrical themes of this poet. There is no mention of heavy and abandoned weights in his divan, and the weights used are all widely used weights. He has used simple words in his puns and has added to his music by using examples of repetition. Most of the words in his poems are simple and understandable and far from ambiguity and complexity. At the syntactic level, the use of grammatical features of ancient Persian has caused the antiquity of his language. Rhetorically and literary, pun and array arrays are more frequent than other arrays. The use of industries such as contradiction, allegory and equation proves his influence on the Indian style (pre-style). At the intellectual level, Mohammad Khan tries to express the thoughts of Saadi and Hafez eras and romantic themes, praise and lamentation are among the most important themes of his poems. But despite holding political office, social and political issues of the poet's time are not reflected in his poems.
ملخص الجهاز:
درخصوص اين شاعر گمنام تاکنون مقاله اي چاپ نشده است و تنها درمورد اشعار منطقۀ دشتستان (زادگاه محمدخان دشتي) و خصوصاً ادبيات عاميانه و محلي آن منطقه و دوبيتيهاي آن که با نام فايز و مفتون رقم خورده ، تحقيقاتي انجام شده است .
البته در ديوان محمدخان دشتي، هيچ دوبيتياي وجود ندارد، بااينحال درخصوص ادبيات زادگاه وي –دشتستان - ميتوان تحقيقات ذيل را نام برد: زنگويي (١٣٦٤) در کتاب «شعر دشتي و دشتستان » که تاکنون پنج جلد از آن منتشر شده ، در جلد اول به شعر محمدخان دشتي و برخي ويژگيهاي شعر وي اشاره کرده است .
جدول قالبهاي شعري مورداستفاده در اشعار محمدخان دشتي قالب غزل قصيده قطعه ترکيب بند ترجيع مسمط رباعي مثنوي بند (رجوع شود به تصویر صفحه) ويژگيهاي زباني بررسي و ارزيابي کاربرد زبان و اصول و قواعد آن در يک اثر ادبي داراي اهميت بسياري است و ميتواند منجر به فهم و دريافت نکات ارزشمندي شود.
. سطح ادبي در عرصۀ تخيل شاعرانه ، تصاوير شعري اين دوره ، مطلقاً همان است که در ديوان فرخي و منوچهري در زمينۀ طبيعت ميتوان يافت و در زمينۀ تغزل و شــعر عاشــقانه نيز مجموعه صــورخيال چيزي نيســت جز آنچه در آثار شاعران کلا سيک بويژه سعدي و حافظ خدمت صادقانه کرده و به افتخار بازنشستگي نائل شده بود (ادبيات فارسي از عصر جامي تا روزگار ما، شفيعي کدکني: ص ٦٠).
ir : Responsible author) Seyyed Mahmoud Seyyed Sadeghi: Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Bushehr Branch, Islamic Azad University, Bushehr, Iran.
(
, 
, 
)
