خلاصة:
اصول تربیت از دیدگاه علامه مصباح برگرفته از نقطهنظرات استاد از لابهلای آثار گفتاری و نوشتاری ایشان است که به بخشی از معارف قرآن در زمینه اصول تعلیم و تربیت اسلامی اشاره دارد. این نوشتار ابتدا نقطهنظرات ایشان در این زمینه را تحت عنوان «اصول عملی تعلیم و تربیت اسلام» یادآور شده و آنگاه با جستوجو در آثار ایشان، مجموعهای از اصول عام تعلیم و تربیت را استنباط و استخراج کرده است. هدف، آشنایی مخاطبان با نظرات استاد در زمینه اصول تعلیم و تربیت بوده که با روش توصیفی استنباطی انجام گرفته است. این اصول عبارتند از: اصل لزوم توجه به اختیار و آزادی انسان؛ اصل استمرار و استقامت؛ اصل اولویتسنجی؛ اصل زمینهسازی در متربی؛ اصل تدریج و اعتدال؛ اصل توجه به تفاوتهای فردی و اجتماعی؛ اصل توجه به فطرت و ویژگیهای آن؛ اصل لزوم استفاده از فرصتها؛ اصل لزوم عمل (متربی) به علم (خود)؛ اصل لزوم مسئولیتپذیری و توازن مسئولیت و توانمندی در متربی؛ اصل پذیرش قانون و مقررات (توسط متربی)؛ اصل تقدم مصالح معنوی بر مصالح مادی.
Allameh Mesbah's educational principles in this article are taken from his spoken and written works, which refers to a part of the teachings of the Qur'an in the field of Islamic education. This article first mentions Allameh's point of view in this field under the title of "Practical Principles of Islamic Education" and then, by searching his works, it has extracted a collection of general principles of education. Using a descriptive-analytical method this paper seeks to familiarize the audience with Allameh Mesbah's views on the principles of education. These principles are: the principle of the necessity of paying attention to human free will, the principle of continuity and endurance, the principle of prioritization, the principle of grounding in the educator, the principle of gradualism and moderation, the principle of paying attention to individual and social differences, the principle of paying attention to nature and its characteristics, the principle of the need to seize opportunities, the principle of the necessity of the educator acting upon his knowledge, the principle of the need for being responsible and balance of responsibility and ability in the educator, the principle of acceptance of laws and regulations (by instructor) and the principle of precedence of spiritual materials over material materials.
ملخص الجهاز:
مبارزه با غفلت با توجه به اینکه انسان همواره بر سر دو راهی بهسوی بینهایتِ ترقی و بینهایتِ انحطاط است؛ باید فراگیر را همواره متوجه خطیر بودن موقعیتش کرد تا به تکریم ابتدايی الهی و نعمتهای دنیوی مغرور نشود (لقمان: 33؛ فاطر: 5)، و مانند بعضی از انسانگرایان آن را مایة افتخار ابدی خود نپندارد و نیز زندگی را به غفلت و بطالت نگذراند (روم: 7؛ اعراف: 205؛ منافقون: 9؛ حجر: 3)، همچنین از غریزة منفعتجویی و کمالطلبی و زیانگریزی که در نهاد هر انسانی هست، برای شتابدادن به حرکت تکاملی بهره جست؛ آنچنانکه در تعالیم قرآن کریم (بقره: 213؛ نساء: 165) و سنت معصومان( مشهود است.
ترجيح اهم با توجه به اهمیت نقش معلم و مربی در بارآوردن و به ثمر نشاندن نهالهای فراگیران و پروراندن استعدادهای ایشان، باید معلمان و مربیان و بخصوص برنامهریزان، مسئولیت عظیم خودشان را در نظر بگیرند و مصالح فرد فرد فراگیران و نیز مصالح جامعة اسلامی، بلکه مصالح جامعة انسانی را دقیقاً مورد توجه قرار دهند و از طرح و اجرای برنامهها یا موادی که موجب اتلاف وقت و تضییع عمر میشود یا در مقایسه با مصالح عالیتر چندان ارزشی ندارد، خودداری کنند و در میان دروس، به آنچه تأثیر بیشتری در سعادت ابدی دارد ـ مانند عقاید و اخلاق اسلامی ـ اهتمام بیشتری بورزند و آنها را بهصورت مطلوبتر و دلنشینتری تدریس کنند و بکوشند خودشان الگوی شایستهای برای رفتار فراگیران باشند (مصباح، منتشرنشده).
بنابراین در اصل اینکه انسان مسئول است بحثی نیست؛ اما نکتهای که وجود دارد و باید به آن توجه کنیم آن است که این مسئولیت نسبت به همة افراد و همة زمانها و همة مکانها ثابت و یکسان نیست و بسته به عوامل مختلف تفاوت پیدا میکند.