خلاصة:
چکیده:هر چند تا اواخر قرن اول میلادی دریای مدیترانه تبدیل به یک دریای کاملاً رومی شد؛ اما طی ادوار بعد، به دنبال برآمدن ساسانیان؛ نظر به این که آنان خواهان بازپس گیری سرزمین های نیاکانشان شدند؛ رویارویی این شاهنشاهی با بیزانس اجتناب ناپذیر شد. ساسانیان با توسعه و تحکیم تسلط شان بر حوزه ی سیاسی- تجاری خلیج فارس بخش مهمی از اصلی ترین محورهای مواصلاتی و تجاری دنیای باستان را در دست داشتند. این در حالی بود که در سرحدّات دو حوزه ی دیگر، یعنی از بین النهرین تا سواحل شرقی مدیترانه و منطقه ی عمومی قفقاز نیز بر سر به دست گیری اصلی ترین منزلگاه - رباط های متنازعٌ فیه، با سیاست تهاجمی خود، رقابتی مجدّانه در مقابلِ با بیزانس را دنبال کردند. این پژوهش بر آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی به علت و عوامل اصلی برخوردهای ایران و بیزانس در میان دو دریای مدیترانه و خلیج فارس بپردازد. در راستای پاسخ به این پرسش است که بحث اهمیت ژئوپولیتیکی و تجاری- اقتصادی مناطق مورد مناقشه به میان می آید. همچنین نشان داده خواهد شد که چگونه موقعیت ژئوپولیتیکی این سرزمین ها، دو قدرت بزرگ آن دوران را به یک سلسله نبردهای زمینی و دریایی کشاند.
ملخص الجهاز:
همچنين مقالات متعددي با محوريت تجارت يا راه ابريشم و جنگ هاي ايرانيان با رومي ها نظير: حسين طلايي و جرفي، (١٣٩٤)، «واکاوي شاخص هاي تأثيرگذار بر مناسبات مرزي شاهنشاهي ساساني و امپراتوري بيزانس در قرن پنجم ميلادي»؛ قدرت ديزجي، (١٣٩٥)، «تأثير جنگ هاي ايران و بيزانس (٦٠٣ تا ٦٢٨ م ) در فروپاشي دولت ساساني»؛ رضا، (١٣٧٦)، «نقش ايران در جاده ابريشم تا پايان عهد ساساني»؛ پاتس ، (١٣٩٣)، «باستان شناسي و تاريخ اوليه خليج فارس » منتشرشده است ؛ اما به نظر مي رسد چگونگي عملکرد قواي رقيب ايراني-رومي در گستره ي سه حوزه ي جغرافيايي و تعيين اصلي ترين گرانيگاه اين رقابت ها و به ويژه چگونگي تأثير اين کشمکش ها بر نحوه ي عملکرد منزلگاه ها و پادگان هاي واقع شده در سرحدات طرفين در يک پژوهش پيوسته موردبحث و مداقّه قرار نگرفته است .
اين کالاها پس از آن با عبور از مديترانه و يا از راه هاي خشکي به نواحي داخلي روم وارد مي شدند (بيکرمان ، ١٣٨٩: ١١١؛١٥٣ :١٩٢١ ,Bouchier) اما دو نقطه ي بسيار مهم در مناقشات و درگيريهاي طرفين از نظر تجاري و اقتصادي، "ارمنستان " و "گرجستان " در منطقه ي عمومي قفقاز بوده است ؛ به رغم اين که در بسياري از پژوهش ها بر اهميت سياسي و نظامي آن ها تاکيد ش٧ده ؛ اما کمتر به موقعيت و نقش ويژه ي اقتصادي و تجاري اين دو نقطه در مناسبات و خطوط مرزي ميان ايران و روم پرداخته شده است .
(76 :1382 انتقال گرانيگاه رقابت هاي سياسي-اقتصادي از سرحدات زميني به روي مسيرهاي دريايي يکي ديگر از مسيرهاي کهن تجاري ميان ملل اين منطقه راه دريايي خليج فارس بوده است (براي کسب اطلاعات بيشتر مراجعه کنيد به ؛ پيغمبري، ١٣٩٣) که از همان آغاز تشکيل سلسله ي ساساني توجه آن ها را به خود جلب نموده بود.