خلاصة:
در دوران امام رضا (ع)، به دلیل تحولات فرهنگی سیاسی جامعه، گفتمانهای گوناگونی سربرآورند که هر کدام از آنها به دفاع از ایدئولوژی خود پرداختند. در این میان، مناظراتی بین امام رضا (ع) و بزرگان ادیان شکل گرفت. امام در میدان نبرد اندیشۀ حق و باطل، تلاش میکند با استدلالهای عقلی و نقلی به اثبات حقانیت اسلام بپردازد. نوشتار پیشرو، به روش توصیفی تحلیلی و با هدف تبیین راهبردهای امام در ارتقای فکری جامعه به واکاوی مناظرۀ ایشان و روند شکل گیری معنا در آن می پردازد و در این مسیر، از رویکرد نشانه معناشناسی استفاده می کند؛ رویکردی که در یک فرایند پویا و جهت مند، به دنبال نفوذ به عمق معانی نهفته در چارچوب گفتمان است و کارکردهای آن را تبیین می کند. همچنین، نشانه معناشناسی بهعنوان ابزاری علمی، امکان تحلیل روشمند متون را فراهم می آورد. این مقاله به دنبال پاسخ به این پرسش است که چگونه معنا می تواند از ورای القا به تولید برسد و نظام گفتمانی خاصی بهوجود آورد. یافتهها نشان می دهد که راهبردهای القایی استدلال و اقناع سازی، از جمله راهبردهای تعاملی است که در مناظره ها استفاده می شود. امام طی این فرایندهای مجابی، بر اساس قدرتی که از درون ایشان می جوشد، به تولید کلام میپردازد. در نتیجۀ این تولید، گسترۀ کلام افزایش مییابد و کنشگر مقابل به شناخت می رسد. پس از رسیدن به این شناخت است که کنشگران (جاثلیق، راس الجالوت، هیربد اکبر و عمران صابی) تسلیم میشوند و حقانیت اسلام به اثبات می رسد.
During the time of Imam Rida (as), due to the cultural and political developments of the society, various discourses emerged, each of which defended its ideology. In the meantime, debates took place between Imam Rida (as) and the elders of the religions. In the battlefield of right and wrong, the Imam tries to prove the legitimacy of Islam with rational and narrative arguments. This article, in a descriptive-analytical method and with the aim of explaining the Imam's strategies in the intellectual development of society, analyzes his debate and the process of meaning formation in it, and in this direction, uses the semantic sign approach; the approach that, in a dynamic and directional process, seeks to penetrate deep into the meanings embedded in the discourse and explains its functions. Also, the sign of semantics as a scientific tool provides methodical analysis of texts. This article seeks to answer the question of how meaning can go beyond induction to production and create a particular discourse system. Findings show that induction strategies of reasoning and persuasion are among the interactive strategies used in debates. During these persuasive processes, the Imam produces words based on the power that emanates from him. As a result of this production, the range of speech increases and the opposite actor acquires knowledge. It is after reaching this knowledge that the actors (Jathaliq, Raʾs al-Jalut, Hirbod Akbar and ‘Imran Sabi) surrender and the legitimacy of Islam is proved.
ملخص الجهاز:
در ايـن مقالـه ، بـا هـدف تحليـل گفتمـان امام رضا (علیه السلام) و تبييـن راهبردهـاي ايشـان در ارتقاي فکــري جامعــه ، ســاخت هاي بنياديــن رونــد شــکل گيري معنــا در مناظــرات ايشــان بــا بــزرگان اديـان و ويژگي هـاي نشـانه معناشـناختي فراينـد گفتمانـي آن واکاوي و کارکردهاي کنشـي حاکم بررسـي مي شـود.
فـرض مـا بـر ايـن اسـت کـه در فراينـد کنشـي مناظـره ، نظـام گفتمانـي القايـي بـا رويکـرد تعاملـي و اسـتدلالي ، مناظـره را شـکل مي دهد و شـيؤە القايي مجابـي هـم از شـيوه هاي مهـم توليـد و رسـيدن بـه معنـا در متـن اسـت .
پژوهش هــاي گران ســنگي کــه بــه بعــد ادبــي ايــن مناظره هــا به عنــوان محــور اصلــي بحــث پرداختــه ، عبــارت اســت از: خزعلـي و انصاري نيـا (۱۳۹٦) در مقالـه خـود بـا رويکـرد تحليل گفتمـان بر پايه برجسته سـازي و حاشـيه راني ايدئولوژيـک ون دايـک ، بـه تحليـل تطبيقـي مناظـرٔە امام رضا (علیه السلام) و جاثليـق در اثبــات نبــوت پيامبــر مي پردازنــد.
رحيمي زنگنـه و بيـگ زاده (۱۳۹۷) بـه بازنمايـي جلوه هـاي پايـداري ماننـد نهضـت فکري عليـه ناآگاهي ، شـجاعت در رويارويـي بـا منکـران ، آزادانديشـي ، دادگـري ، شـکيبايي ، پنـاه دادن بـه مظلومـان و شـهادت طلبي مبتنـي بـر آگاهي بخشـي در مناظره هـاي امام رضا (علیه السلام) در سـروده هاي رضـوي صفــارزاده و موســوي گرمــارودي پرداختــه و نشــان داده انــد کــه امــام ، کارآمدتريــن اســتراتژي فرهنگـي را در پاسـداري از حريـم ديـن در برابـر ناآگاهي هـاي مدعيـان برگزيـده اسـت .