خلاصة:
بیتالحکمه ونظامیه دو مرکزپژوهشی- آموزشی اسلامی بودند که در دو مقطع زمانی متفاوت یعنی
به ترتیب ازاوسط قرن دوم هجری ونیمه دوم قرن پنجم هجری، بن ا به الزامات و شرایط سیاسی،
اجتماعی، فرهنگی حاکم بر جامعه اسلامی تاسیس شدند. عملکرد این دو مرکز،بر محور فعالیتهای
آموزشی، پژوهشی و تالیف استوار بوده است و در روند شیو ههای آموزشی - پژوهشی جهان اسلام
و یا حتی در سطح وسی عتر، در ارتباط با اروپا، تاثیرات وتحولاتی بس شگرف از خود به جای
گذاشته است. این تحولات وتاثیرات، هم پیامدهای مثبت و کارآمد، وهم پیامدهای منفی و سوئی
داشته است. بررسی وجوه اشتراک و افتراق این دو مرکز، که در این نوشتار بدان پرداخته شده
است؛ میتواند ضمن فراهم آوردن شناخت دقیقی ازماهیت آموزشی - پژوهشی این دو مرکز، نقش
حکومت در تاسیس این دو، تبیین عوامل ایجاد این دو مرکز، میزان تاثیرگذاری این دو مرکز را در
پیشبرد نظام آموزشی و پژوهشی اسلامی، آشکار سازد.
ملخص الجهاز:
بيت الحکمه ، مدارس نظاميه ، آموزش وپژوهش اسلامي ، ترجمه اسلامي مقدمه از اواسطنيمه اول قرن دوم هجري ، يعني بعد از سال ١٣٢ هجري با تشکيل دولت عباسيان به دست ايرانيان ، اين امکان را فراهم کرد که تغييروتحولات گسترده وعميقي در همه ابعاد زندگي اسلامي رخ دهد.
هارون الرشيد نيز اين گنجينه ي ارزشمند علمي را به همراه کتاب هاي ديگر که از قبل فراهم نموده بود؛ اقدام به تأسيس بيت الحکمه نمود.
چرا که خاندان برمکيان در تأسيس بيت الحکمه وترجمه کتب به زبان عربي نقش اساسي داشته اند؛ اما سوالي که در اينجا مطرح ميشود آن است که آيا قبل از تأسيس بيت الحکمه مرکزي شبيه به آن در قلمرو اسلامي وجود داشته است يا خير؟ در جواب اين سؤال بايد اذعان کرد مراکز علمي نظير جندي شاپور و اسکندريه وجود داشته است که شامل کتابخانه و رصدخانه بوده است .
(همايي ، ١٣٦٣: ٤٣)اما نکته ي قابل توجه آن است که اين مرکز جرياني بود؛ که در طول زمان و در مسير فرهنگي ملل ما قبل از خود پي ريزي شد و در مدارس و کانون هاي علمي قبل ازخود باليد و سرانجام در بغداد به صورت کامل به ثمر نشست .
عدم توجه به برخي از رشته هاي علمي : گرچه که اين مدارس خود عاملي در پيشرفت علوم ديني بوده است .