خلاصة:
سفینه تبریز، مجموعه ای خطی، مشتمل بر 209 عنوان رساله، منظومه، جدول، نامه و گزیده کتاب است که در ثلث اول قرن هشتم هجری، ابوالمجد تبریزی به خط خویش به رشته کتابت درآورد. در این مقاله رساله های علم اوفاق و رمل در سفینه بررسی شده است. دو رساله الموجز فی علم اعداد وفق و خواص اعداد وفق به علم اوفاق پرداخته و سه رساله اشکال رمل، کتاب فی علم الرمل، التحفه فی علم الرمل در باب علم رمل نگاشته شده است. رساله الموجز فی علم اعداد وفق نسبت به رساله های رایج عصر خود، فصل بندی متفاوتی دارد، به‌طوری‌که یک فصل برای وفق اعداد بوده و دارای بخش مربعات فرد، زوج الفرد و زوج الزوج بوده و فصل دیگر به روش‌های رایج در وفق اسامی و اذکار اختصاص داده شده‌است. در رساله خواص اعداد وفق، خواص مربعات تا مرتبه 9*9 نوشته شده در حالی که در رساله های این دوره معمولا به مرتبه های بیشتری اشاره شده‌است. رساله های رمل در سفینه تبریز به صورت منتخب و در کنار هم، مجموعه کاملی از آثار رمل را تشکیل داده اند. اثر اول به صورت شعر، اثر دوم به صورت جدول و دارای نوآوری و ساختاری کاملا متفاوت نسبت به آثار دیگر در این دوره بود و به نظر تأثیرپذیری کمتری از آثار دیگر داشته و در نهایت رساله التحفه که دارای ساختار متفاوت با آثار مشابه در عصر خود دارد.
Safina-yi Tabriz is a manuscript collection consisting of 209 titles of treatises, poems, tables, letters and book excerpts that Abolmajd Tabrizi wrote in his own handwriting in the first third of the eighth century AH. In this article, the treatises on the science of awfaq and geomancy in Safina have been reviewed. There are two treatises Al-Modjez fi ʿlm-i- aʿdad wefq and Khawas aʿdad wefq on the science of awfaq, and three treatises Ashka raml, Ketab fi ʿlm al-raml, al-tohfah fi ʿlm al-Raml on the geomancy have been written. The treatise of Al-Modjez fi ʿlm aʿdad wefq according to adaptation has different chapters compared to the common treatises of its time, so that one chapter is for matching numbers and has the section of odd squares, evenly-odd and evenly-even, and the other chapter by common methods in matching names and dhikrs is assigned. In the treatise on the Khawas aʿdad wefq, the properties of squares up to the order of 9*9 are written, while in the treatises of this period, more ranks are usually mentioned. Raml's treatises on the Safina-yi Tabriz are selected and together form a complete collection of Raml's works. The first work was in the form of poetry, the second work was in the form of a table and had a completely different innovation and structure than other works in this period and it seems to have less influence than other works, and finally the treatise of al-Tohfah fi ʿlm al-raml, which has a different structure with similar works in its era.
ملخص الجهاز:
رساله های اوفاق و رمل در سفینه تبریز ٢ پریسا قربان نژاد دانشیار گروه تاریخ و فرهنگ تمدن ملل اسلامی، دانشگاه الزهرا، تهران ، ایران چکیده سفینه تبریز، مجموعه ای خطی، مشتمل بر ٢٠٩ عنوان رساله ، منظومه ، جدول ، نامه و گزیده کتاب است که در ثلث اول قرن هشتم هجری، ابوالمجد تبریزی به خط خویش به رشته کتابت درآورد.
در مقاله حاضر از میان آثار مربوط به علوم غریبه ، رساله های علم اوفاق و علم رمل بررسی خواهند شد زیرا هر دو به دلیل استفاده از خواص اعداد و اشکال از نظر طبقه بندی علوم ذیل علم سیمیا قرار دارند و با ریاضیات و نجوم مرتبط هستند.
در قرن سوم صاحب فردوس الحکمه به خواص مربع ٣٣ در تسهیل زایمان به نقل از پدرش اشاره کرده که آیاتی از زبور برآن نوشته شده بود (طبرسی، ٢٠٠)؛ تسهیل زایمان دختر محمد معزی نیشابوری (م ٥٢١ق ) نقل شده است (قزوینی، ٢٠٨) در نیمه دوم قرن چهارم ه در اخوان الصفا و در انتهای رساله هندسه ذیل علوم ریاضی به خواص این جداول اشاره شده است (اخوان الصفا، ١٠٩/١-١١٣).
شایان ذکر است ، از اواخر قرن ششم اغلب ، رساله های اوفاق شامل علم اعداد و خواص آن ها در یک رساله و یا در یک مجموعه باهم آورده شد، اما این رساله ها در سفینه تبریز مجزا و به صورت مختصر نوشته شده و به نظر میرسد، جنبه تعلیمی داشته است .
این اثر با این که میتواند به عنوان یک رساله مستقل در ریاضیات مقدماتی محسوب شود، اما با توجه به روش های متداول در وضع اعداد و حروف در جداول وفقی، مشابه با سایر آثار اوفاق در علوم غریبه است .
(
, 
, 
)
