خلاصة:
در آستانه ظهور صفویان افکار غالیانه گسترش زیادی یافته بودند. به موازات این شرایط، انتشار اخبار آخرالزمانی مبنی بر وقوع یک رستاخیز شیعی، زمینه را برای ادعاهای مهدوی مساعد می‌ساخت. با به قدرت رسیدن صفویان به نظر می‌رسد در بخش موعودگرایی، گفتمان شیعی به یک ثبات قابل قبول رسیده و کمتر مهدی دروغینی پا به عرصه نهاد. اما در این بین، نظریه‌ای مطرح شده که خودِ مؤسس سلسله صفوی را به عنوان مدعی مهدویت معرفی می‌کند. این پژوهش با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای این موضوع را مورد بررسی بیشتری قرار داده و سعی خواهد داشت در مورد اصل وجود یا عدم وجود چنین ادعایی از سوی شاه اسماعیل و چرایی مطرح شدن این نظریه توسط محققان به نتیجه برسد. به نظر می‌رسد صادرکنندگان این نظریه، صفویه‌شناسان غربی باشند که از روی عدم شناخت کافی نسبت به مذهب تشیع، تصوف و ظرافت‌های موجود در اشعار و ادبیات فارسی و ترکی در این زمینه ابراز عقیده کرده‌اند.
ملخص الجهاز:
ضمن این‌که، با توجه به مشروعیت خواهی خاندان صفوی از دامن مذهب تشیع امامیه، به نظر می‌رسد پژوهش در زمینه مهدویت و مهدیان دروغین در این عصر می‌تواند به لحاظ شناخت مبانی مشروعیت حکومت صفوی که این روزها جزو مباحث چالشی محسوب شده و مورد توجه بسیاری از علاقه‌مندان به تاریخ ایران اسلامی است، دارای اهمیت ویژه‌ای در مطالعات صفویه‌شناسی باشد.
مؤلف ناشناخته عالم آرای صفوی به نظر می‌رسد یکی از دلباختگان شاه اسماعیل بوده است و در مجموع بیشترین اخبار باورناپذیر در میان منابع صفوی در مورد شاه اسماعیل، در این کتاب دیده می‌شود.
حتی در کتابی مانند تاریخ جهان آرا مربوط به دوره اول صفوی و نوشته قاضی احمد غفاری که فردی موجه بوده است، تکیه بر پیشگویی‌ها از ظهور شاه اسماعیل کاملاً بر پیام‌های صادره از سوی مؤلف درباره شاه اسماعیل برای خواننده سایه افکنده است و مؤلف تلاش قابل توجهی برای محتوم جلوه دادن قیام شاه اسماعیل انجام داده و تأکید دارد که ظهور امام زمان؟عج؟ در دوره حکومت شاه اسماعیل رخ خواهد داد.
(هالم، 1389ش: 149-153) لاپیدوس اعتقاد دارد که شاه اسماعیل مدعی بود که امام غائب و مهدی موعود است (لاپیدوس، 1376ش: 396) و جان فوران هم به صراحت چنین ادعایی دارد (فوران، 1383ش: 79) صفویه‌شناس نامداری همچون رویمر نیز تلقی تعدیل شده‌تری از شواهد کسب شده داشته و اذعان می‌دارد: ظاهراً در زمان آغاز اقدامات اسماعیل، شواهدی مبنی بر ارتباط اسماعیل جوان و مهدی؟ع؟ اعلام می‌شد.
(
, 
, 
)
