خلاصة:
چکیده
سنايي غزنوی، عارف حکیم و شاعری است که ابتکار شعر عارفانه و حکیمانه فارسی را در اختیار دارد و حال و هوایی تازه را در ادبیات فارسی ایجاد کردهاست و به نوعی دوران ساز است. کسی که توانسته به خوبی قالبهای شعر فارسی، بالاخص مثنوی و قصیده را در خدمت معانی عرفانی و شعر تعلیمی قرار دهد. اغراق نیست اگر بگوییم شعر عرفانی ایران با جایگاه و مرتبهای که دارد، مدیون نبوغ سنایی است. او شاعری برخوردار از روحی زلال و شفاف است، که نه از رهگذر دینداری جماعت، بلکه از رهگذر دین خود و با برداشت خاص خود با خدا، انسان و اجتماع، روبهرو میشود. در حالی که شاعران همدورة وی، معمولا در دربارها به مدح و ستايش شاهان و اربابان زور و زر مشغول و ملازمان همیشگی درگاه سلاطين بودهاند و زندگيشان از راه دريافت صله تأمين ميشدهاست؛ سنايي، با اندیشههای منحصرش، اوضاع نابسامان روزگار خويش را مورد نقد قرار دادهاست. این پژوهش به بررسی و طبقهبندی بنمایههای فکری اثرگذار در شعر و جهانبینی سنایی پرداختهاست.
sanai ghaznavi is a wise mystic and poet who has the initiative of mystical and wise persian poetry and has created a new atmosphere in persian literature and is a kind of epoch maker. someone who has been able to use the forms of persian poetry, especially masnavi and ode in the service of mystical meanings and educational poetry. it is no exaggeration to say that iranian mystical poetry owes its position and rank to sanai genius. he is a poet with a clear spirit, who confronts god, man and society not through the religiosity of the congregation, but through his own religion and his own perception. whereas the poets of his time, usually in the courts, praised the kings and lords of force and gold, and were constant servants of the sultans, and their lives were secured by receiving peace; sanai, with his unique ideas, has criticized the unhealthy situation of his time. this research has studied and classified the influential intellectual principles in sanai's poetry and worldview.
ملخص الجهاز:
(دهخدا، 1363: 310) در نتیجه شعر علاوه بر آنکه آیینهی انعکاس عواطف شخصی و احساسات درونی است باید بازتابکنندة دردمندیهای جامعه و صدای طبقه ستمدیده و در خدمت اخلاقسازی باشد؛ اما در قرن پنجم و ششم هجری قمری، کمتر شاعری، شعر را در خدمت حکمت و زهد و اخلاق و عرفان به کار گرفتهاست، زیرا شاعران این دوره، در دربارها به مدح امیران و وزیران مشغول بودهاند.
اما چه مایههایی در جهان اندیشگی وی وجود دارد، که وقتی همعصرانش به مدح و ستايش شاهان و اربابان زور و زر مشغول و ملازمان همیشگی درگاه سلاطين بودهاند؛ سنايي، به فکر اصلاح اوضاع نابسامان روزگار خويش و ترویج اخلاقیات و عرفان و زهد بودهاست؟ روش پژوهش در این تحقیق از روش توصیفی - تحلیلی استفاده شده است؛ بدین ترتیب که مجموعه آثار سنایی غزنوی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته و نکات برجسته و بنمایههای فکری پررنگ و اثرگذار آن مورد تحلیل قرارگرفتهاست و همزمان با آن، منابع فرعی، از جمله کتب و مقالاتی که در این زمینه وجود داشته، مورد بررسی و واکاوی قرار گرفتهاند.
دنیا در شعر سنایی با توجه به اینکه دنیا از موضوعات اصلی زهد و عرفان است، اشعار بسیار زیادی از آثار شاعران را به خود اختصاص دادهاست.