خلاصة:
قصّة حسینکرد شبستری از منابع داستانی عصر صفوی و دارای مضمونی عامیانه ـ حماسی است. این داستان سرگذشت پهلوانان (عیّاران) عصر شاه عباس صفوی (۹۹۶ـ۱۰۳۸ ه ق.) را روایت میکند. داستان در زمینة تاریخی اختلافات ایران با عثمانیها، ازبکان و گورکانیان هند روایت شده است. دو محور اصلی این داستان، متشکل از درک و دریافت قهرمانهای ملّی از ضرورت پاسداشت وطن در برابر تعرّض بیگانگان و حفظ و صیانت از پادشاهی صفویه است. ویژگی مشترک این دو محور مفهومی در داستان، اتّصال به مذهب تشیع و سرزمین ایران است. این مقاله با استفاده از الگوی طبقهبندی عناصر داستانهای عامیانة پراپ در صدد تحلیل و بررسی چگونگی شکلگیری و بازتاب داعیههای سیاسی، مذهبی و فرهنگی صفویان در ذهنیت عامه است. این تحقیق مشخص میکند که داستان حسینکرد منعکسکنندة ذهنیت عامة مردم از دین، مذهب، ملّیت و هویت ایرانی در عصر صفوی است.
Hossein Kord Shabestari's story is one of the fictional sources of the Safavid era and has a folk-epic theme. This story narrates the story of the heroes (Ayaran) of the era of Shah Abbas Safavid. The story is told in the historical context of Iran's conflict with the Ottomans, Uzbeks and Gurkhas of India. The two main axes of this story consist of the understanding and perception of national heroes of the need to defend the homeland against foreign aggression and to preserve the Safavid kingdom. A common feature of the two conceptual axes in the story is the connection to the Shiite religion and the land of Iran. This article seeks to represent and present the political, religious and cultural claims of the Safavids based on the pattern of classifying the elements of Propp's folk tales. The result of the research shows that the story of Hossein Kord reflects the public mind of Iranian religion, nationality and identity in the Safavid era.
ملخص الجهاز:
داستان عامیانۀ حسین کرد شبسـتری کـه سـاختاری عامیانـه -حماسـی دارد و در بسـتر تاریخی عصر صفوی روایت شده است یکی از داستان های مشهور و پرتکـرار میـان عامـۀ مردم در چند سدۀ اخیر بوده است .
مهـران افشـاری ، مصـحح مـتن حسین نامه (قصۀ حسین کرد شبستری )، معتقد است که : احتمالاً این قصه سالیانی پس از عهد شاه عباس اما در زمانی کـه هنـوز یـاد و خـاطرۀ دوران حکومت او زنده و نیز خوشایند مردم بوده است ساخته شده باشد و یحتمل در اواخر دوران صفوی قصه گویان دوره گرد یا همان درویشان و قلندرانی که در خـدمت شاهان صفوی بوده و تعصب های توّلایی و تبرّایی را ترویج می کـرده و در نقـالی هـم تبحر داشته اند قصۀ حسین کرد را برساخته و برای مردم بازگو می کـرده انـد تـا خـاطرۀ قهرمانی های پهلوانان شاه عباس از یادها نرود و قدرت حکومت صفوی مستمر بمانـد (افشاری ، ١٣٩٧: ١٩).
(79 شکل گیری و روایت داستان حسین کرد شبستری در واپسـین ایـام حکومـت صـفویان ، نشان از تجلی گفتمان هایی دارد کـه حکومـت صـفوی در دو قـرن و نـیم فرمـانروایی بـر سرزمین ایران خواستار شکل گیری و تداوم آن ها در ذهنیت مردم ایـران پیرامـون حاکمیـت صفویان بوده است .
سید گفت به چشم و برگشته داخل تکیه شده ، قرآن و پیچک هر دو را به ولایت های ایـران فرسـتاده کـه هـر چـه مـردی و دلاوری که باشد بالتمام را پیدا نموده به اصفهان بیاورید و شاه نامه به این مضـمون بـه تمـامی ایران نوشت (حسین کرد شبستری ، ١٣٩٧: ١٠٢).