خلاصة:
نسخۀ هزارویکشب یکی از مهمترین نسخههای خطی مصور ایرانی است که در دورۀ قاجار به دستور ناصرالدینشاه، در کارگاه کتابآرایی سلطنتی تدوین شده است. این نسخه نهتنها از منظر متن، بلکه از حیث تعداد نگارهها و ویژگیهای بصری آنها حائز اهمیت است. در منابع معدودی، به چگونگی شکلگیری این نسخه پرداخته شده است. در خصوص جزییات دستمزدهای نگارگران این نسخه، تا کنون دو سند یافت شده است: یکی مقاطعهنامچهای میان معیرالممالک و صنیعالملک و دیگری براتی دیوانی محفوظ در آلبوم بیوتات که در این مقاله بررسی خواهد شد. سند اخیر در پایان کار کتابت، مجلسسازی، و تذهیب و طلااندازیِ نسخهْ آماده شده و در آن، جزییاتی دربارۀ اجرت هر یک از فعالیتها آمده و شیوۀ پرداخت از خزانه در هر سال معلوم شده است. مقایسۀ این دو سند که یکی در ابتدای کار و یکی در انتهای کار تدوین شده، دربردارندۀ اطلاعاتی در باب تغییراتی است که در پرداختهای طی هشت سال تدوین این نسخه روی داده است.
The manuscript of the One Thousand and One Nights is one of the most important Iranian illustrated MSS which was commissioned by the Qajarid Naser al-Din Shah to be prepared at the Royal book-making workshop. This manuscript is of immense significance not only from the viewpoint of its text but also with respect to the number of its paintings and visual features. However, only a few sources have addressed the way this manuscript took form. Regarding the details of how the makers of this MS were paid, two documents have so far been found, the first being the contract made between Mo’ayyer al-Mamalek and Sani’ al-Molk); the second document is a Divani money draft preserved in a boyutat album, which is dealt with in this article. The latter document prepared after the completion of the copying, administration of paintings, illuminating, and gilding of the MS, shows details about the wages paid for each of the works done and the manner of payments from the treasury every year. A comparison between these two documents, one of which was prepared at the start of making the manuscript and the second at the end, will reveal certain information concerning the changes occurring in the payments during the eight years spent on the preparation of the manuscript.
ملخص الجهاز:
آینۀ میراث، مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب دوفصلنامۀ علمی (مقالۀ علمی ـ پژوهشی)، سال 19، شمارۀ 2 (پیاپی: 69)، پاییز و زمستان 1400، 233 ـ 251 مخارج تولید نسخۀ خطی هزارویکشب بر پایۀ براتی از آلبوم بیوتات علی بوذری 1 مریم شفیعی علویجه( 2 چکیده نسخۀ هزارویکشب یکی از مهمترین نسخههای خطی مصور ایرانی است که در دورۀ قاجار به دستور ناصرالدینشاه، در کارگاه کتابآرایی سلطنتی تدوین شده است.
تا کنون هشت چاپ سنگی از این ترجمه در ایران شناسایی شده که به جز بار نخست، که در تبریز و بدون تصویر چاپ شده، مابقی نسخههای چاپی مصور و چاپ تهران است:یک) الف لیله و لیله.
تنها یک نسخۀ خطی و مصور از این متن تا کنون شناسایی شده و آن نسخۀ سترگ و شاهواری است که در کتابخانۀ کاخ گلستان تهران نگهداری میشود.
در متن سند نیز اصطلاح «اخراجات» بدین شکل آمده است: «اخراجات نقاشی و اجرت تذهیب و صحافی کتاب الف لیله که بتوسط عالیجاه مقربالخاقان معیرالممالک و مرحوم معیرالممالک و عالیجاه استاد آقای نقاش تمام شده ...
سند 1556/232 (پشت)، مرکز اسناد کتابخانۀ ملی بازخوانی برات دیوانی (پشت) 1275-1274ق / در صفحۀ نخست سند به مبلغ کل 10631 تومان و 6500 دینار اشاره شده که 9100 تومانِ آن در این بخش از سند آمده که مجموعِ اجرت پرداختشده در طول هشت سال است.
علاوه بر این 43 مجلس را صنیعالملک کار کرده که احتمالاً بین 6 تا 7 صفحه تصویر بوده است.
در این سند که هشت سال پس از مقاطعهنامچۀ 1268ق تنظیم شده، قیمت تمامشدۀ نقاشی و تذهیب نسخه ذکر شده است.