خلاصة:
شاعران فارسی‌زبان در شبه‌قارة هند نیز همانند ایران، آثاری گران‌سنگ و پرمحتوا از خود بر جای گذاشته‌اند. یکی از این آثار ارزشمند، منظومۀ حماسی رامایانا بازسرودۀ ملامسیح پانی‌پتی است. این منظومه یکی از آثار نفیس متعلق به سدۀ یازدهم هجری است که روایتگر عشق دو دلداده به نام‌های «رام» و «سیتا» است. این منظومه سرشار از عاطفه و صورخیال شاعرانه است؛ به همین سبب می‌توان آن را در ذیل منظومه‌های غنایی جای داد. در متون تاریخ ادبیات، رامایانا یکی از آثار حماسی هندوستان معرفی شده است؛ اما برخورداری از مضامین عاشقانه و نبودِ عناصر سازندۀ حماسه در این اثر سبب شده است که رامایانای ملامسیح تاحدّ تأمل‌برانگیزی از زمرۀ آثار حماسی خارج شود. علاوه‌بر آن، مفاهیم و مضامین تعلیمی نیز در این اثر بسامد بالایی دارد و تاکنون پژوهشی به‌طور ویژه مضامین تعلیمی را در منظومۀ رامایانای ملامسیح پانی‌پتی بررسی نکرده است؛ ازاین‌رو نگارندگان این مقاله بر آن شدند تا در مقالۀ حاضر با استفاده از روش اسنادی ـ کتابخانه‌ای و خوانش بیت‌به‌بیت اثر یادشده، ضمن تحلیل مضامین تعلیمی این منظومه، به چرایی بازتاب این قبیل مضامین در آن بپردازند. نتایج این پژوهش بیانگر آن است که در این منظومه، مضامین و معانی تعلیمی و حکمی فراوانی وجود دارد که شاعر آن‌ها را به اقتضای زمینۀ انفعالی و ذوقی به کار برده است.
ملخص الجهاز:
در شاهنامۀ فردوسي، خرد يکي از ارکان اساسي جهـان خلقـت و حيات انساني به شمار ميآيد؛ چنان که در ابتداي اين اثر حماسي ميگويد: بـــه نـــام خداونـــد جـــان و خـــرد کـــزين برتـــر انديشـــه برنگـــذرد خـــرد رهنمــاي و خـــرد دلگشـــاي خرد دست گيـرد بـه هـر دو سـراي (فردوسي، ١٣٧٩: ١٢) يا در جاي ديگر ميگويد: خرد مرد را خلعت ايزدي اسـت سزاوار خلعـت نگـه کـن کـه کيسـت (همان : ١٣٩) در منظومۀ رامايانا نيز سراينده ضمن برشمردن ارزش خرد، آن را ويژگي انسـان هـاي دانا ميداند و معتقد است که انسان خردمند افکار خود را با اميد و روشني بيان ميکنـد و همين عقل و خرد سرانجام ، وي را به مسير سعادت رهنمون ميشود.
در زبـان فارسـي همت و اراده جايگاهي خاص دارد و شاعران و نويسـندگان در آثـار خـود بـه آن توجـه کرده اند: پـر و بــال اسـت همــت انســان مــرد بــيهمــت اســت چــون حيــوان (سلطان ولد، ١٣٧٦: ٢٧٠) قدر همت باشد آن جهـد و دعـا لـــــيس للانســـــان الا ماســـــعي واهب همت خداوند است و بس همــت شــاهي نــدارد هــيچ خــس (مولوي، ١٣٧٩: ٢٩١١) سرايندة منظومۀ رامايانا نيز براي همت ارزش و اهميت بسياري قائـل اسـت و معتقـد است که انسان با وجود داشتن همت بلند و ياري حق ميتواند بر سخت ترين امور مسلط شود؛ ازاين رو مخاطب خود را ترغيب مي کند تا همتي والا داشته باشد و در پرتوي همت بلند خود، امور ناممکن را ممکن کند.
(
, 
, 
)
