خلاصة:
جمله از نظر صورت به شکل‌های خبری، پرسشی و امری به‌کارمی‌رود؛ اما از نظر معنا، می‌توان برای هر‌یک از این جمله‌ها، معنایی خاص و متفاوت در‌نظر‌گرفت. بحث معانی ثانوی و یا معانی چندگانة یک جمله از قدیم مورد نظر علمای بلاغت به‌ویژه در حوزة علم معانی بوده‌است. در قرون اولیة اسلامی روی معانی ثانوی جملات سه‌‌گانة فوق بحث‌های فراوانی‌شده‌است. در دورة جدید نیز در کاربردشناسی به این امر بسیار پرداخته‌شده‌است. در این پژوهش، اشعار پروین اعتصامی از منظر معانی ثانوی جملات پرسشی بررسی شده‌اند. پرسش این تحقیق آنست که جملات پرسشی دیوان پروین، چه معانی ثانویه‌ای دارند، تا مشخص گردد ظرفیت جملات پرسشی در زبان فارسی و در بافت ادبی چه مقدار است. بررسی داده‌ها نشان می‌دهد که از مجموع 639 جملة پرسشی دیوان او، 34 جمله با پرسش واقعی و بقیه در معنای ثانوی به کار رفته‌اند و جملات پرسشی با معنای ثانوی نیز، مجموعاً 29 معنی ثانوی را بیان می‌کنند که بیشترین به استفهام انکاری و کم‌ترین به حسرت و شمول حکم اختصاص دارد؛ بیان چندین معنای ثانوی در یک جمله، بطور همزمان نیز در آثار وی بسیار یافت می‌شود. این بررسی نشان می‌دهد که با وجود متفاوت بودن دورة زمانی و زن بودن شاعر، متن ادبی بررسی شده، همانند متون ادبی دیگر بزرگان ادب فارسی، تمایل بیشتری به کاربرد جمله‌های پرسشی در معنای ثانویه دارد و بافت ادبی ظرفیت استفاده از جملة پرسشی در معانی ثانوی را تشدید می‌کند.
A sentence can structurally be used in three forms: declarative, interrogative, and imperative. Semantically, each type may have different meanings in various contexts. The discussion of secondary or multiple meanings of a sentence has long been considered by rhetoricians, especially in the field of semantics. The secondary meanings of the above three sentences have been frequently debated. It has also been considered in today’s pragmatics. In this paper, Parvin E’tesami’s poems have been studied from the perspective of secondary meanings in interrogative sentences. The question of this research is to recognize what are the secondary meanings of interrogative sentences in her poems in order to determine the capacity range of these kinds of sentences in the Persian language and the literary context. The study showed that out of 639 interrogative sentences, 34 are real questions and 29 have secondary or implicit meanings. Out of 29 secondary meanings, the most frequency belongs to the denial questions and the least to regret ones. The expression of several secondary meanings in one sentence has simultaneously been found in her works. This study shows that despite the different time periods and her gender (being a woman), her literary text, like other texts of outstanding poets in Persian literature, had more desire to use the interrogative sentences in the secondary sense and the literary context enhances the capacity to utilize interrogative sentences in secondary meanings.
ملخص الجهاز:
پژوهش حاضر به بررسي معاني ثانويه چنين جملاتي از ديدگاه پروين اعتصامي -يک شاعر زن - در دورة معاصر اختصاص دارد تا بدانند وي از کدام معاني ثانويه از پرسش استفاده کرده است و تفاوت زيستن و انديشيدن در دوره اي متفاوت از دوره هاي بزرگان ادب فارسي و جنسيت در تکثر معاني ثانويه اين نوع جملات تأثيري داشته است يا خير.
مرور مطالعات زبان شناساني چون باطني (١٣٧٠)، غلامعليزاده (١٣٧٢)، مشکوةالديني (١٣٧٤)، ميرعمادي (١٣٧٦)، راسخ مهند (١٣٧٩)، کهنموييپور (٢٠٠١)، آهنگر (١٣٨٥)، کريمي و طالقاني (٢٠٠٧)، واعظي (١٣٨٩) و دبيرمقدم (١٣٩٥) در ساختارهاي پرسشي نشان ميدهد که در برهه اي از زمان ، نقش هاي سؤالي جملات پرسشي بر مبناي رويکردهاي نظري، مانند نظريۀ «مقوله و ميزان هليدي»، «دستورگشتاري»، «حاکميت و مرجع گزيني»، «کمينه گرايي» مورد توجه بوده است .
بتولي آراني (١٣٨٠) در بررسي نقش هاي معنايي- منظوري جملات پرسشي در اشعار مهدي اخوان ثالث و فروغ فرخزاد بر پايۀ نظريۀ کنش هاي گفتاري و بلاغت شعر فارسي به اين نتيجه رسيده است که از ٢٨ کارکرد ثانوي جملات پرسشي (مطابق نظر شميسا) فروغ فرخزاد، ١٥ کارکرد و اخوان ١٢ کارکرد را به کار برده اند.
پرسش واقعي کارکرد اصلي جملۀ پرسشي ، پرسش و سؤال از مخاطب يا ديگران است ؛ در ديوان پروين اعتصامي موارد بسياري از اين نوع جملات وجود دارد که در براي نمونه چند مورد از آن ها بيان مي شود.
Displacement of the Question Structure in Persian Sentences and some of its Theoretical Results, Proceedings of the Third Linguistics Conference, Tehran: Allameh Tabataba'i University.
(
, 
, 
)
