خلاصة:
شهادت عبارت است از اظهارات اشخاص خارج از دعوی که امر مورد اختلاف را دیده یا شنیده یا شخصا از آن آگاه شدهاند یعنی شخصی به نفع یکی از اصحاب دعوی و بر ضرر دیگری اعلام اطلاع و خبر از وقوع امری نماید، اگر وسیله آگاهی گواه قوه بینایی او باشد گواه را شاهد عینی و گواهی او را «مشاهده» نامند و اگر وسیله آگاهی قوه سامعه باشد گواه را شاهد سمعی و گواهی او را اسماع» خوانند.مادّه 1319 قانون مدنی در بیانی مطلق، رجوع شاهد از شهادت را سبب ترتیب اثرندادن به شهادت، معرفی کرده است و از توضیح بیشتر درباره آثار چنین رجوعی، خودداری کرده است. در فقه، فقها در تبیین آثار رجوع شاهد از شهادت، نسبت به اعتبار شهادت و حکم صادرشده براساس آن و مسئولیت شاهد رجوعکننده، اهتمام ورزیدهاند و حالتهای گوناگون را مورد توجه قرار دادهاند. در شرایط اجمال و سکوت قانون درباره موضوع مورد بحث، راه حلهای مطرحشده در فقه به استناد اصل 167 قانون اساسی و مادّه 3 قانون آیین دادرسی مدنی، در حقوق قابل اجراست.
ملخص الجهاز:
ک: طوسی، [بیتا]، ص246/ طباطبایی، 1404، ص456/ خوانساری، 1405، ص156/ نراقی، 1405، ص684/ فیض کاشانی، 1401، ص296/ تبریزی، 1415، ص587) و در بیان دلیل بیاعتباری شهادت در این حالت و عدم صدور حکم براساس آن، گفته شده است: الف) ادله اعتبار شهادت، منصرف از چنین حالتی است؛ ب) چنین موردی، شهادت محسوب نمیشود؛ ج) با توجه به رجوع شاهد و اینکه معلوم نیست او در شهادت، راست میگوید یا در رجوع از آن، ظن به صدق او در شهادت باقی نمیماند؛ د) رجوع شاهد، در واقع شهادتی است برخلاف شهادت قبلی او و با آن معارض است و با چنین تعارضی، شهادت قبلی فاقد اعتبار است؛ ه ) مبنای اعتبار شهادت در عرف، از باب حجیت و طریقیت خبر واحد است و در موارد رجوع از خبر، طریقیت آن از میان میرود و سیره عقلا بر حجیت خبر در چنین مواردی جاری است (ر.
م. ، در دادگاه تجدیدنظر در نقض آرای صادرشده در مرحله بدوی و در اجرای مادّه یادشده، در عمل سختگیری نمیشود و با این تلقی که رسیدگی تجدیدنظر، مرحله دوم دادرسی است و با توجه به قطعینبودن رأی مورد اعتراض در تجدیدنظر، با کشف و احراز هر اشکالی، رأی بدوی نقض میشود و معمولاً با تفسیری گسترده از بندهای مادّه مذکور ـ به خصوص بند (ه ) ـ هر اشکالی را مشمول آن مادّه شناخته است و رأی حاوی ایراد را نقض میکنند؛ بنابراین به نظر میرسد در صورت رجوع از شهادت پیش از صدور حکم بدوی، دادگاه تجدیدنظر نسبت به چنین رجوعی بیتوجه نمیماند و به آسانی از کنار آن نمیگذرد، بلکه به خاطر آن، حکم صادرشده را نقض میکند.