خلاصة:
تفسیر صحیح آیات قرآن، در طول تاریخ اسلام تابهحال، یکی از ضرورتهای جامعه اسلامی محسوب میشده است. از پیشنیازهای مهم در تفسیر آیات، در اختیار داشتن قرائت صحیح ابلاغ شده از سوی پیامبرJ است. مفسران قرآن کریم در مسئله اختلاف قرائات، رویکردهای متفاوتی را دنبال کردهاند. یکی از مهمترین این رویکردها، نقد و بررسی قرائت رایج و انتخاب قرائت صحیح از میان قرائات مختلف است. علامه طباطبایی ازجمله مفسرانی است که با این بینش به تفسیر آیات قرآن پرداخته است. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی به واکاوی دیدگاه علامه در مسئله اختلاف قرائات و نیز تأثیر آن در برداشتهای تفسیری المیزان پرداخته است. ایشان در مواجهه با مسئله اختلاف قرائات، با روشی متفاوت، گاهی قرائت رایج را ترجیح، گاهی با توجه به معیارهای مختلف ازجمله سیاق آیات، دوری از تکلفات دستوری، اقتضای طبع المعنی، تطابق با حکم مسلم اسلامی، تطابق با براهین عقلی و...قرائت غیرمتداول را ترجیح و گاهی با وجود مطرح نمودن اختلاف قرائات، از ترجیح یکی بر دیگری خودداری نموده است. تبیین معیارها و الگوهای وی در نقد و ترجیح قرائات و همچنین تحلیل قرائاتی که بدون دلیل ارجح ذکر شدهاند، از مهمترین مباحث این پژوهش است.
Correct interpretation of Quranic verses has been considered as one of the necessities of Islamic society throughout the history of Islam till now. One of the important prerequisites in interpreting the verses is having the correct recitation narrated by the Prophet (PBUH). The commentators of the Holy Quran have taken different approaches to the issue of differences in recitation. One of the most important of these approaches is to critique the popular recitation and choose the correct recitation from among the various recitations. Allama Tabatabai is one of the commentators who have interpreted the verses of the Quran with this insight. The current research with descriptive-analytical approach deals with investigating Allama’s viewpoint concerning the differences in recitations and its effect on interpretational comprehension in Al-Mizan. In the face of the problem of differences in recitations in a different way, sometimes he prefers the popular recitation sometimes according to different criteria such as the context of the verses, avoidance of grammatical extra-strict, the necessity of the meaning of nature, compliance with the Islamic obvious ruling, compliance with rational arguments and so forth, he prefers the unusual recitation and sometimes, despite pointing out the difference in recitations, he refused to prefer one over the other. Explaining his criteria and patterns in the critique and preference of recitations, as well as the analysis of recitations that have been mentioned without a preferred reason, is one of the most important topics of this research of the present study
ملخص الجهاز:
البته این حقیقت قابلانکار نیست که قرائت حفص مبنای اصلی تفسیر المیزان است، اما ایشان در همه موارد قرائت حفص را بر سایر قرائات ترجیح ندادهاند، بلکه در مواردی آن قرائت را بهعنوان قرائت مشهور تأیید و بر دیگر قرائتها ترجیح داده است (خامهگر، روش شناسی رویکرد علامه طباطبایی در اختلاف قرائات، 1391: 126) که به ذکر چند مورد پرداخته میشود: الف) (یَسئلوُنَک عَنِ الْأَنفَالِ قُلِ الْأَنفَالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ فَاتَّقُواْ اللَّهَ وَ أَصْلِحُواْ ذَاتَ بَینِکمْ وَ أَطِیعُواْ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِن کنتُم مُّؤْمِنِین( (انفال/1) قرائت رایج: یَسْئلُونَک عَنِ الْأَنفَالِ قرائت غیر متداول: یَسْئلُونَک الْأَنفَالِ در قرائت منصوب به اهلبیت(، و نیز قرائت ابن مسعود، طلحه بن مصرف، عکرمه، عطاء، ضحاک، اُبی بن کعب و ابوالعالیه، آیه را بهصورت «یَسئلوُنَک الْأَنفَالِ» قرائت کردهاند (طبرسی، مجمع البیان، 1406: 4/ 795؛ خطیب، معجم القراءات، 1422: 3/ 257).
ب. دوری از تکلفات دستوری آگاهی و تسلط بر قواعد ادبیات عرب، هم مفسر را در تشخیص قرائت واقعی و صحیح کمک میکند، هم بهتبع تشخیص قرائت صحیح، باعث میشود که از آیات قرآن کریم، فهم و برداشت و تفسیر درستی ارائه گردد (رجبی، روش تفسیر قرآن، 1383: 273) بر این اساس علامه طباطبایی گاهی برای ترجیح قرائات غیرمتداول بر قرائت رایج، از قواعد دانش صرف بهره برده و تکلفات سخت دستور را کنار گذاشته است: الف) (قُلْ أُوحِىَ إِلىَ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِّنَ الجِنِّ فَقَالُواْ إِنَّا سمَعْنَا قُرْءَانًا عجَبًا( (جن/1) قرائت رایج: أَنَّهُ – حفص و ابو جعفر قرائت غیر متداول: أِنَّهُ-سایر قاریان ابوجعفر نیز مانند قرائت مشهور در خصوص (وانه تعالی، و أنه کان یقول وأنه کان رجال) بهصورت فتحه قرائت کرده، ولی سایر قراء ابتدای این آیات را به کسره همزه قرائت کردهاند (ابنجزری، زاد المسیر فی علم التفسیر، 1421: 594؛ واسطی، الکنز فی القراءات العشر، 1425: 2/ 695).