خلاصة:
آیین‌ها و مناسک، از نخستین و مهم‌ترین ابعاد یک دین به شمار می‌روند که در رویارویی با فرهنگ غالب، متحول می‌شوند. این مقاله که به روش توصیفی-تحلیلی به نگارش درآمده است، نشان می‌دهد که از زمان ورود مسلمانان به ایران تا عصر حاضر، چگونه عوامل درونی (مانند: کاهش موبدان) یا بیرونی (همچون: عرف اکثریت) بر مناسک زرتشتی مربوط به» مرگ «تاثیر نهادند. این تاثیرات که در سه جهت فروکاهشی، ثابت و افزایشی جریان یافته، منجر به حذف، تبدیل، تغییر، توجیه، تثبیت، تحکیم، تقلید و تحمیل در بعضی از آیین‌های درگذشتگان بوده است. نتایج عینی تحولات را می‌توان در امور گوناگونی مشاهده کرد، از جمله: حفظ اعتبار مناسک به عنوان ابزاری برای پشتیبانی درگذشتگان و تسکین بازماندگان، تقویت بنیان‌های اعتقادی زرتشتی با توجیحات جدید، انطباق صور آیینی کهن با شرایط نوین، بهره‌گیری از مناسک مرگ به عنوان عامل بازیابی هویت تاریخی و دینی، همگامی با جامعه میزبان و کاهش فشارهای انتقادی، حفظ جایگاه انحصاری دینیاران در اجرای برخی مناسک و احاله بعضی مناسک دیگر به عموم دینداران، و البته، از میان رفتن شماری از ابنیه مرتبط با مرگ که گواه حضور تاریخی زرتشتیان بوده‌اند.
Rituals are among the first and most important elements of religion that change over time. This article, which is written in a descriptive-analytical method, surveys how internal factors (Such as reduction of priests) or external factors (such as the rules of the majority) affected on Zoroastrian funeral ceremony after Islamic era. These effects occur in three forms: decreasing, constant and increasing which lead to deletion, conversion, change, justification, establishment, consolidation, imitation and imposition in some of the Zoroastrian funeral ceremony. The objective results of developments can be seen in a variety of matters such as: maintaining the credibility of rituals as a tool to support the dead and relieve the survivors, strengthen the foundations of Zoroastrian doctrines with new interpretation, adaptation of ancient ritual forms to modern conditions, utilizing the death rituals as a recovery agent of historical and religious identity, keeping up with the host community and reducing critical pressures, maintaining the exclusive position of religious people in the implementation of some rituals and introducing some other rituals to the general public.
ملخص الجهاز:
نتايج عيني تحولات را ميتوان در امور گوناگوني مشاهده کرد، از جمله : حفظ اعتبار مناسک به عنوان ابزاري براي پشتيباني درگذشتگان و تسکين بازماندگان ، تقويت بنيان هاي اعتقادي زرتشتي با توجيحات جديد، انطباق صور آييني کهن با شرايط نوين ، بهره گيري از مناسک مرگ به عنوان عامل بازيابي هويت تاريخي و ديني، همگامي با جامعه ميزبان و کاهش فشارهاي انتقادي، حفظ جايگاه انحصاري دينياران در اجراي برخي مناسک و احاله بعضي مناسک ديگر به عموم دينداران ، و البته ، از ميان رفتن شماري از ابنيه مرتبط با مرگ که گواه حضور تاريخي زرتشتيان بوده اند.
در بين کتاب ها و مقالات منتشر شده ، هيچ عنواني منحصر به موضوع «تحولات در مناسک مربوط به مرگ » در سنت زرتشتي به نگارش درنيامده است ، اما در آثاري چون آيين کفن ودفن زرتشتيان ، از موبد اردشير آذرگشسب ٢ و تاريخ کيش زرتشت تاليف مري بويس ٣ نيم نگاهي به فراز و فرود اين مناسک وجود دارد.
١. مزداپور، کتايون ، «تداوم آداب کهن در رسم هاي معاصر زرتشيان در ايران »، مجله فرهنگ (ويژة زبانشناسي)، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، (ترجمه آلماني اين مقاله در مجموعه مقالات کنفرانس به چاپ رسيده است )، س ١٧، ١٣٨٣، ش ١و٢، صص ١٤٧-١٧٩.
3. Boyce, M, Maneckji-limji Hataria in Iran, Cama oriental institute, Bombay: 1969,19-3/ HUFF, D, Archaeological evidence of Zoroastrian funerary practices in Michael Strasberg(ed) Zoroastrian in context (593-630), Leiden, Brill, 2003, pp.
(
, 
, 
)
