خلاصة:
آموزه بداء ازجمله اختصاصات اعتقادی شیعه است، از این‌رو همواره مورد طعن و انتقاد مخالفان قرار گرفته است. آنان شیعیان را متهم به نسبت دادن جهل و پشیمانی به خدا کرده و زبان به طعن ایشان گشوده‌اند. در مقابل ایشان نیز اندیشوران شیعی همواره از این آموزه دفاع کرده و هرکدام بر اساس نظام فکری خود، در پی تبیین حقیقت بداء و تحلیل صحیح رابطة آن با صفات الهی بوده‌اند. از میان بزرگانی که در عصر حاضر به تحلیل آموزه بداء پرداخته، آیت الله سید محمد کاظم عصار است. وی از آخرین حکمایی است که به صورت مفصل به مسئلة بداء پرداخته و در این باب، رساله‌ای مستقل با مشی فلسفی- عرفانی نگاشته است. ابتکارات آیت الله عصار در تبیین حقیقت بداء، به‌ویژه نگاه عرفانی وی در این باب بی‌نظیر است. وی توانست با استفاده از مبانی فلسفی صدرایی و بهره‌گیری از مبانی عرفانی، تبیین بدیع و تازه‌ای از حقیقت بداء، رابطة آن با علم و ارادة خداوند و تقدیر الهی، ارائه داده و نحوة وقوع آن در علم و اخبار معصومان (ع) را تبیین کند. چیستی حقیقت بداء و چگونگی تحلیل رابطه آن با علم، اراده و تقدیر الهی و علم و عصمت معصومان (ع) از دیدگاه وی، مسئلة پژوهش حاضر است.
The doctrine of Bada’, as a specific attribute of Shiite beliefs, has constantly been the subject of derision and criticism by Shia opponents. They have accused the Shiites of attributing ignorance and remorse to God and, for that reason, have taunted them as such. In response, Shiite scholars have always defended the doctrine of Bada’ and tried, based on their own thought systems, to clarify the true nature of Bada’ and to provide an accurate account of its relationship with the divine attributes. Ayatollah Seyyed Muhammad Kazem Assar is among the recent great figures who have dealt with the doctrine of Bada’ in detail. He has developed an independent treatise on this subject with a philosophical-mystical approach. Ayatollah Assar’s initiatives in explaining the truth of Bada’, especially his mystical view of it, are unique. Using Sadra’s philosophical and mystical principles, he has managed to provide a novel and new explanation of the truth of Bada’, its relationship with the knowledge and will of God and divine destiny, and the way it is expounded through the knowledge and narratives of the Ma’suumin (P.B.U.T.). Adopting his viewpoint, the present paper is an attempt to explain the truth of Bada’ and to analyze its relationship with Knowledge, will and divine destiny, and the knowledge and infallibility of the Ma’suumin (P.B.U.T.).
ملخص الجهاز:
چیستی حقیقت بداء و چگونگی تحلیل رابطۀ آن با صفات خداوند، قضاء و قدر الهی و علم و عصمت معصومان (ع ) از دیدگاه آیت الله سید محمد کاظم عصار، مسئلۀ پژوهش حاضر است .
لذا در پژوهش حاضر، حقیقت بداء در منظومۀ فکری آیت الله سید محمد کاظم عصار، تبیین و مبانی حکمی و عرفانی ایشان در اثبات ، تبیین و دفاع از این آموزه ، تحلیل و نقدهایی نیز بر آن وارد شده است .
ملاصدرا ضمن نقد نظر میرداماد که بداء در تکوینیات را مانند نسخ در تشریعیات دانسته (میرداماد، ص ١١٨)، تفاوت آنها را چنین تبیین میکند که نسخ عبارت است از کشف انتهای زمان حکم برای مکلفان ، یعنی در واقع ، در نسخ ، ظرف وقوع فعل مأموربه به اتمام رسیده و اصل حکم تغییری نیافته است ، اما در بداء، تغیر در نفس حکم واقع میشود(ملاصدرا، ١٣٨٣، ج ٤، ص ١٩٧)، بر این اساس از دیدگاه عصار نیز نسخ ، اشاره و بیان است بر اینکه مقتضی امر یا نهی به انتها رسیده و برای آن هیچگونه اقتضایی نمانده است ؛ به خلاف بداء که اقتضاء در مورد آن تمام و توجه به طرف مقصد خاص دارای مصلحت است و بداء در آن به این است که از آن مقصد به مقصد دیگری منصرف شده و به عبارت دیگر، جهت حکمیتغییر یافته نه اینکه اصل حکمت و مصلحت ، فانی شده باشد(عصار، ص ٥٠).
(
, 
, 
)
