خلاصة:
پژوهش در هنرهای سنتی ایران، علاوه بر شناسایی جنبه های هنری و فنی آثار گذشته ی این مرز و بوم ابعاد فرهنگی و تاریخی دوران خود را پیش روی تحقیق کنندگان می گذارد. بدیهی است که دسترسی به این ابعاد زمانی که این آثار دارای تزیین نوشتاری باشند و به زبان معمول داده هایی را در اختیار بگذارند، آسان تر صورت خواهد پذیرفت. آثار هنری سنتی در دوره های مختلف، به ویژه پس از ظهور فرهنگ غنی اسلام در ایران با توجه به تاکید این آیین برعلم و سواد آموزی و رویکرد مثبت آن در بهره گیری از هنر خوشنویسی، از تزیین نوشتاری بسیار بهره برده اند. البته استفاده از خط نگاره ها صرفا جنبه ی تزیینی نداشته و بیشتر به منظور پیام رسانی و نشان دادن جایگاه یک مسئله به کار رفته است. دوره صفویه نیز یکی از دوران های پررونق و شکوفای هنرهای سنتی ایران است. دو هنر- صنعت قالی بافی و فلزکاری در این دوره هنرهای مطرحی هستند. در این مقاله که با هدف شناسایی جایگاه خط نگاره در آثار فلزکاری و قالی بافی دوره صفویه تنظیم شده است، نمونه هایی از اشیاء فلزی و قالی هایی که دارای خط نگاره با محتوای قرآنی هستند از مورد فلز مورد بررسی قرار گرفته و به لحاظ مضمون و جایگاه خط 9 مورد قالی و7جمله نگاره در ترکیب بندی اثر و رابطه میان این دو با نوع و کاربرد نمونه بررسی شده است. پیش از آن نیز وضعیت این دو هنر در دوره صفویه مورد مطالعه قرار گرفته است. اغلب قالی هایی که در آن ها آیات قرآنی بافته شده، یا قالی های موقوفه بوده و یا قالیچه های سجاده ای و تزیینی که امکان لمس آن ها توسط افراد بی وضو کمتر بوده است بنابراین قالی های دارای خط نگاره قرآنی در این دوره از نوع قالیچه است. آن دسته از اشیاء فلزی آیات قرآنی به کار رفته، کاربرد خاصی داشته اند وعموما آیینی و مذهبی به کار رفته اند. محتوای آیات به کار رفته در هر دو گونه (قالی و فلز) را بیشتر حجم و اهمیت کاربردی آیه تعیین کرده است. از این رو هنرمند بیشتر از سوره های کوچک جزء الکرسی و آیات کوتاه که پیامی در خود دارد استفاده نموده است. روش گرد سی ام قرآن و آیه آوری مطالب این مقاله روش کتابخانه ای است و تنظیم آن با تکیه بر اسناد و به شیوه توصیفی تحلیلی و مقایسه ای صورت گرفته است.
The wood carving works of the Timurid era are unique in terms of aesthetical beauty and methods of creation. Since there has not been any relatable research in regard to the woodwork of the mentioned era except for a few general remarks in foreign literature, the main aim of this study is to investigate two renowned wood carving art works of this era in a fully evaluative research. The tomb of Imamzadeh Abbas in Sari and the Jami mosque of Afushte, Natanz are the two selected cases. Reasons for the selection of the mentioned monuments is firstly its relation to the Timurid era and secondly the survival of the artworks throughout many centuries. With close observation, it can be concluded that the wood carvings of the Timurid era are more delicate and richer than the works of the Ilkhanid era. The paneling and framework are mostly seen in rectangular, square and at times in a mihrab form; furthermore, panels in the form of ringlets are also depicted. In terms of visual harmony, the combinations are either redundant, transferred, citron or ringlet. Moreover, the uses of Shamseh (sun-like) patterns in the form of eight or ten sided shapes were also popular. Khatai and arabesque designs consisting of five-petal flowers, Akhtar flowers, three-petal plants, spear thistle leafs, cedar images and finally arabesque were also considered as the preferred designs for ornamentation. The inscriptions are also written in Thulth and Naskh writing. In all, the percentage of patterns and designs used for decoration is 60% to 70%. In addition, the surface of the work is smooth and mostly concave and the depth of the surface in variable from 3mm to 10mm.