خلاصة:
مقاله حاضر به بررسی «تحلیل گذرایی افعال زیرشمول فعل گفتن بر اساس نظریه پیش نمونه» می پردازد. تاکنون «گذرایی» از جنبه های مختلفی بررسی شده و یکی از موضوع های مطرح در مطالعات دستوریان و زبان شناسان بوده است. یکی از دلایل اهمیت بررسی ساخت گذرا اینست که گذرایی در همه زبان ها وجود دارد و جزء جهانی های زبانی محسوب می شود. هرچند در زبان فارسی این ساخت از دیدگاه های مختلفی بررسی شده است ولی با این وجود، درباره «افعال زیرشمول فعل گفتن» تحقیق مستقلی صورت نگرفته است و این افعال به رغم اهمیت بسیاری که در ترجمه و آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان دارند، هنوز بررسی نشده اند. به این منظور، نگارنده از نظریه پیش نمونگی به عنوان ابزاری تحلیلی برای بررسی این ساخت بهره برده است. براساس این نظریه، پیش نمونه عضو کانونی و بارز هر مقوله است و سایر اعضا بر حسب شباهتشان با این عضو تعریف می شوند. «افعال زیرشمول فعل گفتن» در زبان فارسی را می توان بنابر نقش مفعول آنها در سطح معنایی توصیف کرد و طبق آن گذرایی این افعال را مشخص کرد. همچنین طبق تحقیق حاضر افعال زیرشمول فعل گفتن در زبان فارسی را می توان در سه گروه افعال گذرای پیش نمونه ای، افعال گذرای غیر پیش نمونه ای و افعال ناگذرا تقسیم کرد.
ملخص الجهاز:
«افعال زيرشمول فعل گفتن » در زبان فارسي را ميتوان بنابر نقش مفعول آنها در سطح معنايي توصيف کرد و طبق آن گذرايي اين افعال را مشخص کرد.
تاکنون دربارة پيش نمونگي در ساخت گذرا تحقيقات مفصلي صورت گرفته است مانند نس (٢٠٠٧ Nass) و شاه حسيني (١٣٨٨)، ولي دربارة «افعال زيرشمول فعل گفتن » در فارسي تحقيق مستقلي صورت نگرفته است و اين افعال به رغم اهميت بسياري که در ترجمه و آموزش زبان فارسي به غيرفارسي زبانان دارند، هنوز بررسي نشده اند.
نخستين بار، ماريال و فيبر (١٩٩٩ :Marial and Faber) ، «افعال زيرشمول فعل گفتن » در زبان انگليسي را به ٦٢ طبقه تقسيم کردند و پس از آنها گيل (٢٠٠٧ :Gil) در تحقيقي، گذرايي اين افعال را بر اساس نظريه پيش نمونه بررسي کرد و اين افعال را در دو طبقۀ بسيار گذرا و ناگذرا قرار داد.
اين پژوهش به بررسي معنايي «گذرايي در افعال زيرشمول فعل گفتن » در زبان فارسي بر اساس نظريه پيش نمونه ، در چارچوب معنيشناسي شناختي ميپردازد.
٤. گذرايي «افعال زيرشمول فعل گفتن » در زبان فارسي براساس نظريه پيش نمونه همان طور که طبق تعريف هاي فوق گفته شد، پيش نمونه فعل گذرا، فعلي است که از يک سو، به لحاظ نحوي از يک فاعل ، مفعول و فعل گذرا تشکيل شده باشد.
در گروه اول ، افعال زيرشمول فعل گفتن پيش نمونه ، مفعول اثري را از فاعل پذيرفته و به عبارتي در اين جملات مفعول کنش پذير و فاعل نقش عامل يا کنش گر را دارد (مثال هاي ١ تا ٥).