خلاصة:
رفتار ها و کنش های جاهلی اعراب در قبل از اسلام از ویژگیها و خصوصیات خاصی برخوردار بوده است. این خصوصیات به طور کلی شکل گیری یک فرهنگ غالب را در زندگی اعراب جاهلی نشان می دهد. با دقت در این کنش ها می توان به یک پیوستگی در رفتار های مردم در کلیه عصور قبل از ارسال رسل و تشریع شریعتها پی برد که شاید همین تحریف ها و بدعتها به تأسیس ادیان در زمانهای مختلف ختم شده باشد مانند بت پرستی، ترویج خرافات و میل به عبادات و پرستش های خارج از مجرای فطری . در قرآن کریم کتاب آسمانی مسلمانان می توان به وجود این خصوصیات در بین اعراب پی برد و قرآن از آنها تحت عنوان کلی تعصبهای جاهلیت نام برده است. به وسیله بررسی و کنارهم گذاشتن تمام این موارد و گونه شناسی روایات مربوط به آن می توان به انحرافات فطری بشری که زمینه تأسیس شرایع الهی را ایجاد می کند پی برد. تا کنون به مساله جاهلیت بدین نحو پرداخته نشده است. روش تحقیق این مقاله یه صورت تحلیلی می باشد و روایات تفسیری مرتبط با آیات جاهلیت به صورت طبقه بندی شده مورد دقت قرار گرفته اند و در گونه های مختلف بطون، قاعده جری و تطبیق، تفسیر واژگانی و عناوین دیگر طبقه بندی شده اند.
ملخص الجهاز:
با این نگاه میتوان به این نتیجه دست پیدا نمود که در عصر جاهلی و زمانهی قبل از بعثت پیامبر اسلام، خصوصیاتی وجود دارد که در زمانههای قبل از شریعتهای سابق نیز این خصوصیات وجود داشته و اصل تشریع هر شریعتی برای از بین بردن همین بدعتها بوده است.
در بیشتر این پژوهشها، به مطالب جزئی و کلی مرتبط با جاهلیت پرداخته شده ولی تا کنون تحقیق جامع و کاملی در رابطه با وضعیت اجتماعی و فرهنگ غالب عصر جاهلیت و تحلیل این وضعیت از دیدگاه روایات تفسیری به صورت گونهشناسانه و احتمال بروز این معیارها در جوامع دیگر که نتیجهی آن پا گذاشتن در مسیر غلط اعراب جاهلی خواهد بود، صورت نپذیرفته است.
روایات دسته سوم احادیثی که مردم را از داشتن تعصبات جاهلی و نمادهای رفتاری جاهلیت منع نمودهاند: گونه شناسی: این احادیث را میتوان از گونه روایات تفسیری منطبق بر قاعده جری و تطبیق دانست که به واسطه تطبیق جاهلیت بر مصادیق خارجی آنها درصدد تفسیر آیات قرآن کریم در مورد جاهلیت میباشند: «عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ كَانَ فِي قَلْبِهِ حَبَّةٌ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ عَصَبِيَّةٍ بَعَثَهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَعَ أَعْرَابِ الْجَاهِلِيَّةِ» (کلینی، 1411، ج۲، ص۳۰۸؛ صدوق، ۱۴۱۷، ص۷۰۴ و بخاری، ۱۴۰۱، ج۱، ص۱۳؛ مسلم بن حجاج، 1401، ج۵، ص۹۳؛ طبری، 1356ش، ذیل احزاب: ۳۳).
بنابر این سه صفت تعصب، استکبار و پرستشهای باطل، در بین امتهای پیامبران قبل از بعثت ایشان به صورت مشترک دیده میشود که در این روایات و آیات نیز مورد بحث واقع شده و بیان گردیدهاند.
5/ این تعبیر سه مرتبه در قرآن کریم به کار رفته و همچنین چندین روایت نیز در باب جاهلیت وجود دارد که در این مقاله به گونهشناسی روایات تفسیری و آیات مربوط به جاهلیت پرداخته شده است.