طنز کارناوالی و بازتاب آن در داستان‌های بهرام صادقی مقالة

کارناوال (Carnival) یکی از زمینه‌های ایجاد کلام چندآوا در نظریه منطق گفت وگویی میخاییل باختین است. کارناوال که برآمده از جشن‌های تودهای مردم در سده‌های میانه است، در کلام، با مولفه‌هایی نظیر طنز، تمسخر و شوخی، نفی ارزش‌های حاکم بر جامعه، آمیختگی مرگ و زندگی، توجه به جسم و لذت‌های جسمانی، انتقادهای اجتماعی و به طور کلی، با هر آنچه به رویارویی گفتمان تودهای و غیررسمی با گفتمان رسمی و غالب راه می‌برد، نشان داده می‌شود. باختین، این نظریه را در تقابل با تک آوایی، شادی ستیزی و جزم اندیشی رژیم استالین مطرح کرد. نکتهای که این پژوهش بر آن تاکید دارد کاربست ویژه نظریه منطق گفت وگویی، به ویژه کارناوال، در تاریک‌ترین و پراختناق‌ترین ادوار تاریخ است. برای این منظور، بهرام صادقی، در جایگاه یکی از برجسته‌ترین طنزپردازان معاصر فارسی که در دوره سیاه پس از شکست کودتای 28 مرداد 1332 به نگارش آثار طنزآمیز خود پرداخت، مورد توجه قرار گرفته است. این پژوهش درصدد پاسخ گویی به این پرسش بوده است که طنز موجود در داستان‌های صادقی تا چه میزان با مولفه‌های سخن کارناوالی هم خوانی دارد و زمینه‌های گرایش به چنین شیوهای چه بوده است؟ دستاورد پژوهش حاکی از آن است که طنز موجود در آثار صادقی با بسیاری از مولفه‌های سخن کارناوالی نظیر مرگ اندیشی و آمیختگی مرگ و زندگی، نفی معاداندیشی و توجه به ابعاد جسمانی حیات انسانی، نفی ارزش‌های حاکم بر جامعه، انتقادهای اجتماعی و غیره هم سوست. از این رو، فضایی چندصدا و گفت وگوگرا بر آن حکم فرماست که در تقابل با عصر سیاه و پرخفقان بعد از کودتا قرار می‌گیرد.

Carnival is one of polyphonic word basis in Mikhail Bhaktin’s theory of dialogue logic. Since “the carnival” is emerged from the mass celebrates in the Middle Ages، this element in language، is demonstrated with components، as humor، mockery and joking، rejecting the values of society، mixture of life and death، according to flesh and physical delight، social criticism، and in general، anything leads to the discourse of mass with informal and dominant. Bhaktin’s theory posed at the odds with polyphony، anti-happiness and the dogmatism of Stalin regime. The point emphasized in this study is the specific application of conversational logic theory، specially “carnival” in most dark and repressive eras of history. For this purpose، Bahram Sadeghi as one of most significant Persian contemporary comedians، who in the black period after the coup of 28 august failures wrote his most significant works with a nature of hummer was considered. This research seeks to answer to this question that the hummer existing in Sadeghi’s stories to what extent is compatible with Carnival speaking components and what was the basis of attitude to such method? Research achievements are suggests that the existing hummer in Sadeghi’s stories is consistent with: revisiting death and the mixture of death and life، denying resurrection thoughts and attention physical dimensions of human life، rejecting values of society، social criticism and etc.. Hence a multi-sound and dialogue-oriented atmosphere is prevailed on it that is at the odds with the repressive and black period after the coup. Carnival is one of polyphonic word basis in Mikhail Bhaktin’s theory of dialogue logic. Since “the carnival” is emerged from the mass celebrates in the Middle Ages، this element in language، is demonstrated with components، as humor، mockery and joking، rejecting the values of society، mixture of life and death، according to flesh and physical delight، social criticism، and in general، anything leads to the discourse of mass with informal and dominant. Bhaktin’s theory posed at the odds with polyphony، anti-happiness and the dogmatism of Stalin regime. The point emphasized in this study is the specific application of conversational logic theory، specially “carnival” in most dark and repressive eras of history. For this purpose، Bahram Sadeghi as one of most significant Persian contemporary comedians، who in the black period after the coup of 28 august failures wrote his most significant works with a nature of hummer was considered. This research seeks to answer to this question that the hummer existing in Sadeghi’s stories to what extent is compatible with Carnival speaking components and what was the basis of attitude to such method? Research achievements are suggests that the existing hummer in Sadeghi’s stories is consistent with: revisiting death and the mixture of death and life، denying resurrection thoughts and attention physical dimensions of human life، rejecting values of society، social criticism and etc.. Hence a multi-sound and dialogue-oriented atmosphere is prevailed on it that is at the odds with the repressive and black period after the coup.

زمینه های گرایش بهرام صادقی به طنز کارناوالی چه بوده و او چگونـه بـا ابـزار طنـز بـه مبارزه با تک صدایی حاکم بر جامعه برخاسته است ؟ ‌66 پیشینۀ‌پژوهش ‌ تا آنجا که بررسی شد، تاکنون پژوهش مستقلی به موضوع طنـز کارنـاوالی و مؤلفـه هـای آن در متون ادبی نپرداخته است و فقط رونلد نولز در کتاب شکسپیر و کارناوال پس از بـاختین وجـوه کارناوالی نمایش نامه های شکسپیر را تحلیل کرده است (نولز، ١٣٩١). رویکرد کارناوالی به طنز در آثار بهرام صادقی نیز تـاکنون بـه طـور مسـتقل بررسـی نشـده است ، اما برخی پژوهشگران به جنبه های طنزآمیز در آثار صادقی اشاره داشـته انـد کـه از آن هـا میتـوان بـه منـابعی ماننـد مسـافری غریـب و حیـران (مهـدیپـورعمرانی، ١٣٧٩)، بـازخوانی مجموعه داستان های کوتاه سنگر و قمقمه های خالی اثر بهرام صادقی با تکیه بر مبانی نقد جدید (سعیدی، ١٣٨٥)، و مقاله هایی نظیر «طنز تلخ بهرام صـادقی و طنـز شـیرین ایـرج پزشـکزاد» (دستغیب ، ١٣٧٦)، «طنز در داستان کوتـاه امـروز» (رهنمـا، ١٣٧٢)، «بهـرام صـادقی، طنـز و قمقمه های خالی» (صدر، ١٣٨٠)، «اندر باب نقش بازی در داسـتان » (نفیسـی، ١٣٦٩)، و غیـره اشاره کرد. ٣. ‌طنز‌کارناوالی ‌ گرچه پیشینۀ کارناوال به مراسم آیینی و جشن های عمومی و خنده دار قرون وسطایی میرسـد، در جامعۀ قرن نوزدهم و بیستم ، این جشن کارکرد اعتراضی و ویران گرانۀ خود را از دسـت داده و به رویدادی فولکلوریکی بدل شده است (زیما، ١٣٧٧: ١٨٩) و در مقابل زبانی پدید آمـده کـه حاوی فرم ها و نمادها و ترکیب هـای کلامـی خنـده دار بـود و تجربـۀ منحصـربه فـرد و پیچیـدٔە کارناوال را بازتاب میداد.