خلاصة:
زیارت بقیع و دفن مسلمانان در آن امری شناخته‌شده است. اما آگاهی از اهتمام و توجه طریقت‌های صوفیه به زیارت بقیع و دفن صوفیان در آن اندک است. بررسی کتابخانه‌ای منابع تاریخی و سفرنامه‌های مسلمانان به روش توصیفی ـ تحلیلی نشان می‌دهد که مشایخ صوفیه و مریدانشان به حضور در بقیع و زیارت مشاهد آن ـ برای کسب فیض و برکات معنوی از بزرگان مدفون در آن ـ اهتمام خاصی داشته‌اند. صوفیان هنگام حضور در بقیع، از ائمه مدفون در بقیع با عناوینی چون «مدون حقائق صوفیه» و «اجله عرفای زمان» یاد کرده‌اند و با برگزاری حلقه ذکر در جوار مزار آنها دچار وجد و سرور عرفانی شده‌اند. اطراف مزار ابراهیم (پسر رسول اکرم9)، مزار اهل بیت: و مزار عثمان (خلیفه سوم) از اماکن اصلی دفن صوفیه در بقیع، و محلی برای زیارت و تبرک‌جویی صوفیان و مردم عادی بوده است. صوفیان مدفون در بقیع به طریقت‌های نقشبندیه، قادریه، چشتیه، شاذلیه، درقاویه، علویه و سمانیه وابسته بوده‌اند؛ بعضی اهل حجاز بوده و بعضی دیگر از سرزمین‌های مختلف اسلامی ـ از قبیل ایران، شام، عراق و مغرب اسلامی ـ به مدینه رفته و در آنجا چشم از جهان فروبسته و در بقیع دفن شده‌اند.
The pilgrimage to Baqiʿ Cemetery and the burial of Muslims there are known subjects. But we know less about the attention of the Sufi orders (turuq) to the pilgrimage to Baqiʿ and the burial of the Sufis there. This descriptive-analytical and library-based study of the historical sources and Muslims’ travelogues shows that the Sufi sheikhs and their followers pay special attention to attending Baqiʿ and visiting the tombs to obtain spiritual blessings from the Imams (as) buried there. While attending Baqiʿ, the Sufis mention the Imams (as), buried in Baqiʿ, with titles such as “The Sources of the Truth of Sufism” and “The Great Mystics of Time”; and holding a circle of remembrance (dhikr) near their shrines, they experience mystical ecstasy. The tomb of Ibrahim (the Holy Prophet’s son (PBUH), the tombs of the Ahl al-Bayt (as), and the tomb of ʿUthman (the third caliph) are some of the main places of the burial of the Sufis in Baqiʿ, and the places for pilgrimage and obtaining blessings by the Sufis and other people. The Sufis, buried in Baqiʿ, were affiliated with the Naqshbandi, Qadiriyyah, Chishti, Shadhili, Darqawiyyah, Alawite and Samaniyyah orders (turuq). Some of these Sufis were from Hijaz and others went from different Islamic lands — such as Iran, the Levant, Iraq, and the Islamic Maghreb — to Medina where they passed away and were buried in Baqiʿ.
(
, 
, 
)
