خلاصة:
مطالعات سکهشناسی نشان میدهد که سکه یکی از ابزارهای حاکمیتی برای بازتاب نگرش دولتها و فرمانروایان در زمینههای سیاسی، مذهبی و اقتصادی در جامعه و در سطح پیرامونی و روابط بینالمللی بوده است. شعائر مذهبی نقر شده بر روی مسکوکات، نوع جهانبینی و نگرش هستیشناسانه و اندیشه مذهبی فرمانروایان را بازتاب میداده است. در مسکوکات دوره زندیه (1164-1209ق) بهکارگیری مفاهیم و مضامین شیعی بسیار متداول بوده است. بنابراین پرسش قابل طرح این است که نگرش سیاسی- مذهبی فرمانروایان زندیه چه تأثیری بر رویکرد آنان به نقر شعائر شیعی بر روی مسکوکات این دوره داشته است؟ در این پژوهش، هدفْ بررسی چرایی و چگونگی نقر شعائر شیعی بر مسکوکات دوره زندیه، بهروش «توصیفی- تحلیلی» است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که در دوره زندیه، بهجای محوریت القاب دنیوی فرمانروا بر سکه، نقر شعائر مذهبی در توسل به صفات خداوند و تکریم امامان شیعه و توسلجویی به آنان بهویژه امام زمان(عج) رونق گرفت. همچنین سنتهای صفویه، ازجمله مهدویت و نجاتبخشی احیاء گردید. این گرایش شیعیانه از سوی زندیان برای مشروعیتبخشی به حاکمیت، از طریق پیوند حکومت خویش به صاحبالزمان و منجی عالم، صورت پذیرفته و سیاست صفویهگرایی آنان نیز با همین دیدگاه قابل تعریف است.
The numismatic studies show that the coin is one of the governmental tools for reflecting the attitude of the states and rulers regarding the political, religious and economic issues in the society and in the levels of environmental and international relations. Religious rites inscribed on coinages reflect some sort of ontological worldview and attitude as well as the religious thought of the rulers. In the coins of the Zandiya period (11-64-1209 AH), using the Shiite notions and themes were common. Thus, the question arises as follows: "What was the effect of the political-religious attitude of Zandiya rulers on their approach to inscribing the Shiite rites on the coins of that period?" This study aims at investigating reason and method of inscribing the Shiite rites on coins of Zandiya period in a descriptive-analytical manner. The findings of the study show that under Zandiya, instead of inscribing the worldly titles of the ruler on the coins, the Shiite rites on resorting to God's attributes and respecting the Shiite imams and resorting to them – especially Imam Mahdi – flourished. Besides, the Safawid traditions – including Mahdawiyyat and saviorship were revived. This Shiite tendency from Zandiya was done to legitimize the government by linking their government to Imam Mahdi as the universal savior, and their Safawid-centered policy can be defined with the same view.
ملخص الجهاز:
اين مطالعه بر روي بيش از 1000 سکه و يا تصاوير آنها در موزهها و مراکز معتبر سکهشناسي داخل و خارج از کشور صورت گرفته که نشاني آنها و تعداد سکههاي مطالعه شده چنين است: موزه و کتابخانه ملک: 88 سکه؛ موزه قلعه فلکالافلاک لرستان: 70 سکه؛ موزه گنجعليخان کرمان: 20 سکه؛ تصاوير موجود در کتابهاي سکهشناسي: سکههاي شاهان اسلامي ايران، از جمال ترابي طباطبائي؛ سکههاي شاهان زند، از يوسف افتخاري و ماني زياري؛ مجموعه سکههاي شاهان ايراني Poole, 1887, Reginald Stuart؛ و تارنماي zeno.
(شاردن، 1374، ج3، ص1279-1280) نقر نامهاي دوازده امام شيعه بر حاشيه سکههاي اين دوره يا حک کردن نام آنان و عبارت «بنده شاه ولايت» 2 بر روي مهرهاي شاهان صفوي بدان سبب بود که نشان دهند از شجره امامان( هستند و خود را به آن خاندان منسوب کنند.
uk/coin/hcr18487) اين شيوه در دوره عليمرادخان زند همزمان با استفاده از ساير شعائر مذهبي دوره زنديه که بيشتر با محوريت امام زمان7 بر روي سکهها ضرب ميشد، مشاهده ميشود و با شعار جديد «يا علي» در قسمت بالاي سکه بهسبک شعار «يا کريم» در سکههاي کريمخان و يا گاهي در چهار جهت اصلي پشت سکههاي عليمرادخان با نقر «يا علي» تکميل شد.
در دوره کريمخان و جانشينان او، گرچه روش و رويکرد مدحآميز آنها در مقايسه با شاهان صفوي اندکي تعديل يافت، اما ادامه سياست مذهبي دوره صفويه در شعائر بر روي سکههاي زنديه قابل مشاهده است.